Tag: polszczyzna

błędy, język polski

Sprawdź swoją wiedzę dotyczącą rodzajów literackich!

przez aniakubica

Znajomość rodzajów i gatunków literackich jest niezbędna przy omawianiu wszelkich lektur, nie tylko szkolnych. Sprawdź, czy wiesz wszystko, co potrzebne o epice, liryce i dramacie.

Osobą wypowiadającą się w epice jest:
bohater
Bohater nie wypowiada się w epice, chyba że ze swojego punktu widzenia opowiada historię, czyli tekst ma narrację pierwszoosobową.
podmiot liryczny
Podmiot liryczny jest osobą wypowiadającą się w liryce.
narrator
Brawo! W epice wypowiada się narrator.
Kiedy miałem sześć lat, zobaczyłem pewnego razu wspaniały obrazek w książce o dżungli zatytułowanej „Historie prawdziwe. Przedstawiał węża boa połykającego lwa.
Taki typ narracji to:
narracja trzecioosobowa
W narracji trzecioosobowej narrator wypowiada się w trzeciej osobie.
narracja pierwszoosobowa
Brawo! W narracji pierwszoosobowej narrator ze swojego punktu widzenia opowiada historię, posługując się czasownikami w pierwszej osobie.
monolog liryczny
Monolog liryczny występuje w liryce.
Podział na wersy ma miejsce tylko w tekstach należących do liryki.
Prawda
Zdarzają się teksty należące do epiki, ale pisane wierszem.
Trudno określić
Nie tylko utwory należące do liryki są pisane wierszem.
Fałsz
Zgadza się. Podział na wersy może zdarzyć się w utworach należących do dramatu i epiki.
Tekst poboczny, czyli inaczej…?
alegoria
Alegoria to środek stylistyczny, który ma tylko jedno ukryte znaczenie.
didaskalia
Brawo! Didaskalia są wskazówkami autora w utworach dramatycznych.
przypowieść
Przypowieść to gatunek literacki.
W pewnej norce ziemnej mieszkał sobie pewien hobbit. Nie była to szkaradna, brudna, wilgotna nora, rojąca się od robaków i cuchnąca błotem, ani też sucha, naga, piaszczysta nora bez stołka, na którym by można usiąść, i bez dobrze zaopatrzonej spiżarni; była to nora hobbita, to znaczy: norka z wygodami.
Powyższy fragment to narracja…
narracja trzecioosobowa
W narracji trzecioosobowej narrator wypowiada się w trzeciej osobie.
narracja pierwszoosobowa
W narracji pierwszoosobowej narrator wypowiada się w pierwszej osobie i najczęściej jest uczestnikiem wydarzeń.
żadne z powyższych
„Hobbit, czyli tam i z powrotem” należy do epiki, więc występuje w nim narracja.

Kliknij „Czytaj dalej” by przejść do dalszej części quizu ⬇

Czytaj dalej „Sprawdź swoją wiedzę dotyczącą rodzajów literackich!” →
błędy, język polski

Środki stylistyczne – test

przez aniakubica

Chcesz przekonać się, jak dobrze znasz środki stylistyczne i czy potrafisz wskazać je w tekście? Spróbuj swoich sił w poniższej zabawie.

Quiz obejmuje środki artystyczne takie jak przenośnia, epitet, porównanie, oksymoron, symbol, alegoria, archaizm, neologizm, zdrobnienie, zgrubienie, powtórzenie, anafora, epifora, apostrofa, pytanie retoryczne, onomatopeja, kakofonia, eufonia. Powodzenia!

Przenośnia inaczej nazywana jest:
refrenem
Refren to powtarzająca się część np. w pieśni lub hymnie.
onomatopeją
Onomatopeja to wyraz dźwiękonaśladowczy.
metaforą
Brawo! Przenośnia to inaczej metafora.
Idąc bez celu, nie pilnując drogi,
Sam nie pojmuję, jak w twe zajdę progi;
I wchodząc sobie zadaję pytanie;
Co tu mię wiodło? przyjaźń czy kochanie?
W ostatnim wersie znajdują się:
epitety
Epitety to określenia rzeczownika.
pytania retoryczne
Brawo! Pytania retoryczne to pytania, na które nie oczekuje się odpowiedzi.
porównania
Porównania mają na celu zestawienie dwóch obrazów, osób, pojęć itp. w celu ukazania ich podobieństwa.
Wyrazy będące określeniem rzeczownika to:
onomatopeje
Onomatopeja to wyraz dźwiękonaśladowczy.
epifory
Epifora to powtórzenie na końcu wersów lub segmentów wypowiedzi.
epitety
Brawo! Epitety są określeniem rzeczownika.
Który ze środków stylistycznych ma, oprócz jednego dosłownego, wiele znaczeń ukrytych?
Alegoria
Alegoria ma tylko jedno ukryte znaczenie.
Symbol
Brawo! Symbol ma wiele ukrytych znaczeń.
Przypowieść
Przypowieść to nie środek stylistyczny, a gatunek literacki.
Natenczas Wojski chwycił na taśmie przypięty
Swój róg bawoli, długi, cętkowany, kręty
Jak wąż boa (…)
Bawoli, długi, cętkowany i kręty to…
porówania
Porównanie pokazuje podobieństwa między dwoma obiektami lub zjawiskami.
przenośnie
Przenośnia to połączenie słów niosące nowe znaczenie.
epitety
Brawo! Te słowa są określeniami rzeczownika, a więc epitetami.

Kliknij „Czytaj dalej” by przejść do dalszej części quizu ⬇

Czytaj dalej „Środki stylistyczne – test” →
edycja tekstu i prezentacje, język polski

Mowa zależna i niezależna

przez aniakubica

Mowa zależna i niezależna służą do relacjonowania cudzych myśli i wypowiedzi. W mowie zależnej wypowiedź danej osoby parafrazujemy, czyli wyjaśniamy własnymi słowami. Z kolei w mowie niezależnej czyjeś słowa dosłownie cytujemy, przyznając im w naszej własnej wypowiedzi osobne, niezależne miejsce oznaczone cudzysłowami.

Mowa zależna

Nie stosuje się w niej cudzysłowów i często zmienia się jej formę gramatyczną – z pierwszej osoby (czyli ja lub my) na trzecią (czyli on, ona, ono lub oni, one). Cudzą wypowiedź ujmuje się własnymi słowami – oddaje się jej sens, natomiast nie przytacza dosłownie, słowo w słowo. Najczęściej do jej wyrażania służą zdania podrzędne, np. powiedział, że…, zapytał, czy…, poprosił, aby….

  • Sprzedawczyni zapytała klientkę, czy życzy sobie paragon.
  • Mama powiedziała, że powinnam posprzątać swój pokój.
  • Widzowie zawołali, aby zespół zagrał jeszcze raz.

Mowa niezależna

W mowie niezależnej dosłownie przytacza się czyjąś wypowiedź, zachowując jej budowę gramatyczną i niezależność składniową. Cudze słowa wprowadzane są po dwukropku i ujmowane w cudzysłów.

  • Sprzedawczyni zapytała klientkę: „Czy życzy sobie pani paragon?”
  • Mama powiedziała: „Powinnaś posprzątać swój pokój”.
  • Widzowie zawołali do zespołu: „Jeszcze raz!”
Mowa zależna i niezależna - różnice i przykład.

Warto jeszcze wspomnieć, że nie zawsze po zamknięciu cudzysłowu stawiamy kropkę:

(…) Otóż po wypowiedzeniu kończącym się pytajnikiem, wykrzyknikiem oraz wielokropkiem umieszczamy cudzysłów zamykający i nie stawiamy już po nim kropki. Jeśli natomiast mamy do czynienia z wypowiedzeniem oznajmującym, to kropkę stawiamy po zamykającym cudzysłowie.

Adam Wolański, Poradnia językowa (źródło)
błędy, język polski

Sprawdź, czy potrafisz uniknąć błędów językowych

przez aniakubica
Quiz z języka polskiego - najpopularniejsze błędy jezykowe. Sprawdź się

Chcesz przekonać się, jak dobrze znasz język polski i czy potrafisz uniknąć najczęściej popełnianych w naszym języku błędów? Spróbuj swoich sił w poniższej zabawie.

Quiz obejmuje popularne pomyłki dotyczące podobnie brzmiących wyrazów, kłopotliwą odmianę, pisownię łączną i rozdzielną oraz ortografię i interpunkcję. Powodzenia!

Czytaj dalej „Sprawdź, czy potrafisz uniknąć błędów językowych” →
błędy, język polski, ortografia

Pisownia przymiotników złożonych

przez aniakubica

Wielu użytkownikom języka polskiego problemy sprawia łączna i rozdzielna pisownia przymiotników złożonych typu jasnoszary, biało-różowy, północno-zachodni, hiszpańsko-grecki, południowochiński itp. Oto dwie proste reguły, które warto zapamiętać.

Jeżeli przymiotnik złożony oznacza jedną rzecz, zapisuj go razem. 

Pisownia przymiotników złożonych. Przykład: jasnoróżowy

Piwonie mają jeden kolor – jasny róż. Przymiotnik jasnoróżowy zapisujemy więc łącznie.

Przymiotniki złożone - kiedy zapisywać je razem? Przykład soczystozielony

Trawa ma jeden kolor – soczystą zieleń. Przymiotnik soczystozielony zapisujemy zatem razem.

Łączna pisownia przymiotników złożonych. Przykład ciemnoniebieski

Woda ma jeden kolor – ciemny odcień niebieskiego. Przymiotnik ciemnoniebieski zapisujemy więc łącznie.

Pisownia łączna przymiotników złożonych - przykład zachodnioeuropejski

Na mapie zaznaczono jedno miejsce – zachód Europy. Przymiotnik zachodnioeuropejski zapisujemy więc razem.

Podobnie jest z innymi pojęciami:

  • południowoamerykański – w jednym miejscu: na południu Ameryki
  • bliskowschodni – w jednym miejscu: na Bliskim Wschodzie
  • górnośląski – z jednego miejsca: z Górnego Śląska
  • zachodniopomorski – z jednego miejsca: z Zachodniego Pomorza

Jeżeli przymiotnik złożony oznacza minimum dwie rzeczy, używaj łącznika. 

Przymiotniki złożone - zasady pisowni. Przykład biało-czerwony

Tulipany mają dwa kolory płatków – biały i czerwony. Przymiotnik biało-czerwony zapisujemy więc z łącznikiem.

Pisownia rozdzielna przymiotników złożonych - przykład czarno-biały

Piesek ma dwa kolory sierści – biały i czarny. Przymiotnik biało-czarny zapisujemy więc z łącznikiem.

Pisownia rozłączna przymiotników złożonych - przykład biało-żółty

Papużki mają dwa kolory – szary i żółty. Przymiotnik szaro-żółte zapisujemy zatem z łącznikiem.

Pisownia rozdzielna przymiotników złożonych. Przykład europejsko-afrykański

Na mapie zaznaczono dwa miejsca – Europę i Afrykę. Przymiotnik europejsko-afrykański zapisujemy więc z łącznikiem.

Podobne przykłady, w których przymiotniki złożone zapiszemy z myślnikiem:

  • włosko-maltański – wskazuje na dwa miejsca: Włochy i Maltę
  • europejsko-amerykańsko-azjatycki – określa trzy miejsca: Europę, Amerykę i Azję
  • krakowsko-częstochowski – wskazuje dwa miejsca: Kraków i Częstochowę
  • śląsko-morawski – mówi o dwóch miejscach: Śląsku i Morawach
  • zielono-biało-czerwono-szary – określa cztery kolory: zieleń, biel, czerwień i szarość

A przy okazji… czy wiesz, ile rozróżniamy kolorów?

błędy, język polski

Problemy ze zwrotami ubrać, rozebrać, włożyć i założyć

przez aniakubica

Wielu z nas często mówi potocznie ubrałem kurtkę czy rozbierz płaszcz, nie zdając sobie sprawy, że popełnia błąd językowy. Dotyczy to szczególnie południa naszego kraju, gdyż zwroty te są małopolskimi regionalizmami powstałymi prawdopodobnie w czasie zaborów pod wpływem języka niemieckiego.

Tymczasem, stosując się do reguł ogólnej polszczyzny, powinniśmy powiedzieć ubrałem się w kurtkę bądź rozbierz się z płaszcza. Słownik języka polskiego podaje następujące definicje:

  • ubierać:
    • włożyć na kogoś lub na coś ubranie
    • kupić lub uszyć komuś ubranie
  • ubrać się:
    • włożyć na siebie ubranie
    • kupić sobie ubranie lub kazać sobie je uszyć
    • kupować albo szyć ubranie dla siebie
    • nosić ubranie w jakiś sposób
  • rozbierać:
    • zdjąć z kogoś ubranie
  • rozebrać się:
    • zdjąć z siebie ubranie
Ubierać czy ubierać się? Ubrać, włożyć, założyć - regionalizmy i właściwe formy

Musimy więc pamiętać, że jeśli używamy czasowników ubierać i rozbierać w formie zwrotnej, zawsze powinniśmy dodać zaimek się:

  • Poczekaj, bo właśnie się ubieram.
  • Artyści zazwyczaj ubierają się kolorowo.
  • Proszę, rozbierz się z kurtki.

Istnieją jeszcze dwa czasowniki, którymi możemy zastąpić słowo ubierać się. Całkowicie poprawną formą będzie użycie wyrazów włożyć i zdjąć, np. zdjęła spodnie i włożyła piżamę. Natomiast formą nadal traktowaną przez niektóre słowniki jako błąd, lecz coraz częściej używaną i dopuszczalną w potocznej polszczyźnie, jest czasownik założyć: założyłam kostium, założył płaszcz.

błędy, język polski, ortografia

Najczęstsze błędy językowe

przez aniakubica

Błędami, które najczęściej zdarzają się Polakom, są pomyłki ortograficzne związane z zapisem, np. imie, pare czy książe, wziąść i prosze zamiast imię, parę, książę, wziąć i proszę oraz niewłaściwy zapis końcówek, jak w następujących przypadkach:

  • Opowiem o tym waszym matką. Poprawnie: Opowiem o tym waszym matkom.
  • Dam to tamtym osobą. Poprawnie: Dam to tamtym osobom.
  • Idę z moją matkom. Poprawnie: Idę z moją matką.
  • Jesteś dobrą osobom. Poprawnie: Jesteś dobrą osobą.

Często też mylimy się, kiedy mamy do czynienia z pisownią łączną i rozdzielną. Do najczęstszych błędów w tym zakresie należą nastepujące przykłady:

  • narazie – poprawnie: na razie
  • wogóle – poprawnie: w ogóle
  • poprostu – poprawnie: po prostu
  • z kąd – poprawnie: skąd
  • na prawdę – poprawnie: naprawdę
  • po za tym – poprawnie: poza tym

Bardzo częste są również pomyłki związane z niepoprawnym stosowaniem reguł gramatycznych i logicznych:

  • pod rząd – poprawnie: z rzędu
  • w cudzysłowiu – poprawnie: w cudzysłowie
  • tą piosenkę – poprawnie: tę piosenkę
  • za wyjątkiem – poprawnie: z wyjątkiem
  • poszłem – poprawnie: poszedłem
  • z wielkiej litery – poprawnie: od wielkiej litery lub wielką literą
  • po najmniejszej linii oporu – poprawnie: po lini najmniejszego oporu

Często używamy tzw. pleonazmów, czyli połączeń wyrazów potocznie określanych jako „masło maślane”. Pleonazmy mają miejsce wtedy, kiedy oba wyrazy zawierają w sobie dokładnie taką samą treść:

  • fakt autentyczny – słowo fakt mówi o autentycznych wydarzeniach
  • dalej kontynuować – kontynuowanie to dalsze wykonywanie czynności
  • cofać się do tyłu – nie można cofać się do przodu
  • wracać z powrotem – wracać się zawsze oznacza powrót do jakiegoś miejsca
  • podskoczyć do góry – nie można podskoczyć do dołu
  • dwie równe połowy – połowy z założenia są równe

Zapamiętaj poprawną pisownię wyrazów z poniższych grafik. Dzięki temu unikniesz wielu błędów podczas pisania wypracowań i egzaminu.