Oświecenie

By obejrzeć prezentację o oświeceniu, kliknij poniżej:

Najważniejsze informacje o oświeceniu

Oświecenie ponownie przeciwstawiło się poprzedniej epoce (barokowi) i nawiązało do wcześniejszej – renesansu. Tym razem ludzie nabrali świadomości i zapragnęli zdobywać wiedzę. Postanowili na nowo zdefiniować świat i sprawdzić, czy to, co dotychczas było wiadomo, jest prawdą. Najważniejszą wartością stały się rozum i wiedza. Pojawiły się nowe nurty w filozofii, encyklopedie, prasa i dyskusje o kształcie społeczeństwa.

Pochodzenie nazwy

• Nazwa oświecenie pochodzi od słowa oświecony, czyli wyzwolony z wszelkich więzów. Rozum i wiedza postrzegane były jako światło będące metaforą poznania, rozpraszające mroki niewiedzy.
• We Francji oświecenie nazywano wiekiem filozoficznym, zaś w Anglii nosiło miano wieku rozumu.
• Od nazwy oświecenie pochodzą słowa i zwroty używane w dzisiejszym języku – np. oświata (upowszechnianie wiedzy w szkołach), człowiek oświecony (ktoś wykształcony), oświecić kogoś (wyjaśnić mu coś, czego nie rozumiał).

Ramy czasowe oświecenia

• Przyjmuje się, że oświecenie przypada na XVIII wiek.
• W Anglii początki oświecenia przypadają na koniec XVII wieku.
• Schyłek myśli oświeceniowej datuje się na początek XIX wieku.

Filozofia, postrzeganie świata, Boga i ludzi

• Filozofowie: Wolter, Jean Jaques Rousseau (Francja), David Hume (Szkocja), John Locke (Anglia), Immanuel Kant (Niemcy).
• Racjonalizm – wywodzi się z myśli żyjącego w epoce baroku Kartezjusza, autora słynnych słów: „Myślę, więc jestem”. Wg racjonalistów źródłem poznania jest rozum, więc to nim należy kierować się w poznawaniu świata i zdobywaniu wiedzy. Rozumem należy oceniać działania ludzkie, zwalczać przesądy i weryfikować autorytety.
• Empiryzm – koncepcja filozoficzna przeciwstawna racjonalizmowi. Źródłem poznania jest doświadczenie i zmysły. Dopiero później doświadczenia analizowane są przez rozum.
• Deizm – postawa będąca wynikiem racjonalizmu. Nie można z całą pewnością zweryfikować istnienia Boga, więc nie ma sensu akceptowania religii objawionych. Deizm nie jest negowaniem istnienia Boga, lecz uznaniem, że człowiek i tak nie ma wpływu na hipotetycznego stwórcę.
• Ateizm – pogląd odrzucający istnienie Boga i wartości duchowe.

Style w sztuce oświecenia

• Klasycyzm – nawiązania do wzorców antycznych: harmonia i symetria, ład, równowaga, prostota, spokój. Do tematów należały: cnota, patriotyzm, sceny z mitologii i historii, malarstwo portretowe.
• Rokoko – nawiązuje do baroku. Cechy: lekkość, dekoracyjność, swoboda kompozycji, asymetria. Był to styl stosowany głównie w architekturze wnętrz, rzemiośle artystycznym i malarstwie. Przykłady: niewielkie pałace, zdobione saloniki, gustowne, niewielkie meble, porcelanowe figurki, ornamenty w kształcie muszli.

Prądy literackie

• Klasycyzm – literatura naśladuje naturę (mimezis), ma uczyć czytelnika (dydaktyzm), cechuje się jasnym i prostym językiem. Przedstawiciel: Ignacy Krasicki.
• Sentymentalizm – człowiek przeżywa świat, chce być szczęśliwy, żyć w zgodzie z naturą, która jest przeciwieństwem cywilizacji i miasta. Tematyka obejmuje przyrodę, przyjaźń, miłość, religijne doznania, losy ojczyzny. Sentymentalizm rezygnuje z ozdobności i mitologii. Przedstawiciel: Franciszek Karpiński.
• Rokoko – utwory rozrywkowe, bawiące czytelnika, przyjemne, zmysłowe, wytworne i delikatne. Odrzucają dydaktyzm, najczęściej poruszają tematykę miłosną. Przedstawiciele: Kajetan Węgierski, Franciszek Dionizy Kniaźnin.

Dokonania oświecenia

• Rozwój prasy:
  • angielski „The Spectator” – był to wzór nowoczesnego czasopisma,
  • polski „Monitor” – czasopismo redagowane przez Ignacego Krasickiego i Franciszka Bohomolca,
  • „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” – publikacja utworów prezentowanych podczas obiadów czwartkowych organizowanych przez Stanisława Augusta Poniatowskiego.
• „Wielka encyklopedia francuska”- stworzona przez tzw. encyklopedystów, do których należeli: Denis Diderot, Jean Jacques Rousseau, Voltaire.

Oświecenie w Polsce

• W czasie oświecenia słaba politycznie Polska utraciła niepodległość w wyniku trzech rozbiorów:
  • 1772 r. – zaborcy: Prusy, Rosja, Austria,
  • 1793 r. – zaborcy: Prusy i Rosja,
  • 1795 r. – zaborcy: Prusy, Rosja i Austria.
• By zapobiec utracie niepodległości, w latach 1788-1792 powołano Sejm Wielki (inaczej zwany Czteroletnim), w wyniku czego opracowano Konstytucję 3 Maja (1791 r.). Nie uchroniło to jednak Polski przed rozbiorami.
• Panowanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – ocenianego jako władca słaby politycznie, ale z drugiej strony mecenasa sztuki i inicjatora wielu projektów. Nastąpił rozwój szkolnictwa i nauk ścisłych oraz życia politycznego i kulturalnego.
• Obiady czwartkowe – spotkania artystów i intelektualistów organizowane w latach 1770-1777 przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego na wzór paryskich salonów literackich. Utwory prezentowane podczas spotkań publikowano w tygodniku „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”.
• Dokonania polskiego oświecenia:
  • powstanie Konstytucji 3 Maja – uznawanej za pierwszą w Europie i drugą na świecie,
  • pierwszy teatr – Teatr Narodowy w Warszawie,
  • Biblioteka Załuskich – jedna z największych w Europie,
  • Collegium Nobilium – szkoła wyższa założona przez Stanisława Konarskiego,
  • Towarzystwo Przyjaciół Nauk – akademia naukowa, która przyczyniła się do powstania Uniwersytetu Warszawskiego,
  • Komisja Edukacji Narodowej – pierwszy centralny organ władzy oświatowej.

Gatunki literackie powstałe w oświeceniu

• Powiastka filozoficzna,
• powieść,
• bajka,
• satyra,
• esej,
• felieton,
• oda.