Typy wierszy

Elementy budowy wiersza

Wiersze dzielimy między innymi ze względu na to, czy są podzielone na zwrotki, czy liczba sylab w wersach jest regularna i występuje średniówka, jak rozłożone są akcenty oraz czy zastosowano rymy. Przed określeniem rodzaju wiersza zawsze więc należy przyjrzeć się następującym elementom:

  • liczba strof (zwrotek),
  • liczba wersów w każdej strofie,
  • liczba sylab w każdym wersie,
  • rytm występujący w utworze,
  • rymy – ich układ i typy.

Wiersz stroficzny

Podzielony jest na strofy czyli zwrotki.  (Podział ze względu na strofikę)

Nie porzucaj nadzieje,
Jakoć się kolwiek dzieje;
Bo nie już słońce ostatnie zachodzi,
A po złej chwili piękny dzień przychodzi.

Patrzaj teraz na lasy,
Jako prze zimne czasy
Wszytkę swą krasę drzewa utraciły
A śniegi pola wysoko przykryły.                        

Jan Kochanowski „Pieśń IX”

Wiersz stychiczny

Brak jest w nim podziału na strofy (zwrotki). (Podział ze względu na strofikę)

Cho­ciaż raz
war­to umrzeć z mi­ło­ści.
Cho­ciaż raz.
A to choć­by po to,
żeby się póź­niej chwa­lić zna­jo­mym,
że to bywa.
Że to jest.
…Umrzeć.
Le­żeć w cmen­ta­rzu czy­jejś szu­fla­dy
obok in­nych nie­boszcz­ków li­stów
i nie­bosz­czek pa­mią­tek
i cier­pieć… (…)

Agnieszka Osiecka „Umrzeć z miłości”

Wiersz biały

Wiersz, w którym nie występują rymy.

Wa­li­gó­rzan­ki, żeń­ska fau­na,
jak ło­skot be­czek na­gie.
Gnież­dżą się w stra­to­wa­nych ło­żach,
śpią z otwar­ty­mi do pia­nia usta­mi.
Źre­ni­ce ich ucie­kły w głąb
i pe­ne­tru­ją do wnę­trza gru­czo­łów,
z któ­rych się droż­dże są­czą w krew.

Córy ba­ro­ku. Tyje cia­sto w dzie­ży,
pa­ru­ją łąź­nie, ru­mie­nią się wina,
cwa­łu­ją nie­bem pro­się­ta ob­ło­ków,
rżą trą­by na fi­zycz­ny alarm.

Wisława Szymborska „Kobiety Rubensa”

 Wiersz sylabiczny

Wiersz, w którym każdy wers składa się z takiej samej liczby sylab. Niektóre akcenty są rozłożone regularnie i padają na przedostatnią sylabę wyrazu kończącego wers oraz przed średniówką, jeśli wersy mają więcej niż osiem sylab. W wierszu sylabicznym brak jest przerzutni i zwykle występują rymy żeńskie.

Przeszłość jak ogród zaczarowany
Przeszłość jak pełna owoców misa
Liści opadłych złote dywany,
Winograd ognia strzępami zwisa.    

Leopold Staff, „Zachód jesienny”

Wiersz sylabotoniczny

Wiersz, w którym wersy składają się z takiej samej liczby sylab i występują akcenty. Akcenty mają stałe miejsca i w każdym wersie jest ich tyle samo. Wiersz sylabotoniczny brzmi bardziej rytmicznie niż wiersz sylabiczny.

A czy znasz ty, bracie młody,
Twoje ziemie, twoje wody?
Z czego słyną, kędy giną,
W jakim kraju i dunaju?

Wincenty Pol „Pieśń o ziemi naszej”

Wiersz toniczny

Wiersz, w którym nie obowiązuje stała liczba sylab w wersie, ale każdy wers zawiera stałą liczbę akcentów. Akcenty w wersach nie muszą być rozłożone regularnie.

Umiłowanie ty moje!
Kształty nieomal dziecięce!
Skroń dotąd nie pomarszczona
Białe, wąziutkie ręce.

Jan Kasprowicz „Księga ubogich”

Wiersz wolny

Wiersz, w którym liczba sylab w poszczególnych wersach jest różne. Odrzuca tradycyjne reguły dotyczące budowy wiersza.

Nie mogę przypomnieć sobie
jego twarzy
stawał wysoko nade mną
na długich rozstawionych nogach
widziałem
złoty łańcuszek
popielaty surdut
i chudą szyję
do której przyszpilony był
nieżywy krawat  

Zbigniew Herbert „Pan od przyrody”

Średniówka

Miejsce, które dzieli wers na dwie w przybliżeniu równe części. Występuje zwykle w wersach dłuższych niż osiem sylab.

Wielkieś mi uczyniła + pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo, + tym zniknieniem swoim!
Pełno nas, a jakoby + nikogo nie było:
Jedną maluczką duszą + tak wiele ubyło.
Tyś za wszytki mówiła, + za wszytki śpiewała,
Wszytkiś w domu kąciki + zawżdy pobiegała.

Jan Kochanowski „Tren VIII”