Syzyfowe prace

By przeczytać streszczenie szczegółowe „Syzyfowych prac”, kliknij poniżej:

Syzyfowe prace – streszczenie szczegółowe

„Syzyfowe prace” – opracowanie

Autor – Stefan Żeromski
Rok powstania – 1897 (drukowane w odcinkach w czasopiśmie „Reforma Krakowska”)
Rok wydania książkowego – 1898 (pod pseudonimem Maurycy Zych)
Epoka – Młoda Polska

Syzyfowe prace” – rodzaj i gatunek literacki

Rodzaj literacki – epika

Istnieje narracja, czyli przedstawienie wydarzeń przez narratora, i jest ona prowadzona w trzeciej osobie (trzecioosobowa).
Narrator w utworze jest wszechwiedzący, co oznacza, że zna wszystkie wydarzenia oraz myśli i uczucia poszczególnych bohaterów.
Mamy też wątki składające się na fabułę, czyli całość wydarzeń.
Pojawiają się bohaterowie.
Utwór, jak większość dzieł epickich, pisany jest prozą.

Gatunek literacki – powieść psychologiczno-obyczajowa

Powieść – obszerne i wielowątkowe dzieło epickie, zwykle podzielone na rozdziały, zawierające wiele opisów i dialogów, a także wielu bohaterów.
Powieść obyczajowa – odmiana powieści, w której wszechwiedzący narrator dokładnie opisuje jakieś środowisko, a bohaterowie prezentują cechy typowe dla tego środowiska. Żeromski w książce zawarł wątki związane z miasteczkiem Kleryków – opisał jego mieszkańców, panujące pomiędzy nimi stosunki, organizację miasta, budynki i szkołę.
Powieść psychologiczna – typ powieści, która skupia się na przeżyciach wewnętrznych bohaterów oraz ich motywacjach do podejmowania różnych decyzji. W „Syzyfowych pracach” narrator prezentuje głównie postaci Marcina Borowicza oraz Andrzeja Radka – ich przeżycia, przemyślenia, relacje z innymi ludźmi i proces dojrzewania.

“Syzyfowe prace” to powieść ukazująca dojrzewanie głównego bohatera – Marcna Borowskiego, który przeżywa różne stany emocjonalne. Marcin początkowo jest zwykłym dzieckiem przyzwyczajonym do stałej obecności rodziców. Kiedy zostaje oddany pod opiekę nauczycielowi, bardzo przeżywa rozstanie i czuje się samotny. Uczucie to dokucza mu szczególnie po śmierci matki, a ukojenie chłopak znajduje dopiero w modlitwie. Później, wraz z okresem dojrzewania, przeżywa bunt – wpada w złe towarzystwo, zostaje schwytany na strzelaniu, a także wbrew innym decyduje się iść do teatru, czym zaskarbia sobie przychylność dyrekcji. Po pamiętnej lekcji języka polskiego zaczyna jednak odczuwać przynależność do narodu polskiego. Przez okres szkoły zaszły w nim zmiany, zmienił się jego sposób myślenia i działania. Z chłopca stał się mężczyzną.

Andrzej Radek z kolei to bohater dzielnie znoszący wszelkie przeciwności losu. Chłopiec urodził się w bardzo ubogiej rodzinie bez żadnych widoków na przyszłość, jednak szczęśliwie spotkało go wsparcie nauczyciela Antoniego Paluszkiewicza, który nauczył go czytać i pisać, a potem zabrał do szkoły i opłacił pobyt na stancji. Rodzice Andrzeja nie rozumieli jego potrzeby nauki, uznając ją za stratę czasu i złoszcząc się, że przez te „fanaberie” chłopak zaniedbuje swoje gospodarskie obowiązki. Jednak brak wsparcia rodziny Andrzej Radek rekompensował sobie wytrwałością, pracowitością i realizowaniem ambicji. Mimo że żył biednie i często był głodny, dążył do ustalonego celu – uczył się i utrzymywał, udzielając korepetycji i nie zważając na podśmiewających się z jego chłopskiego akcentu kolegów.

Czas i miejsce akcji

Akcja toczy się w latach około 1872-83, odkąd czwartego stycznia rodzice odwieźli ośmioletniego Marcina do szkoły w Owczarach, aż do września po zdaniu matury, kiedy przed podjęciem studiów w Warszawie młodzieniec powraca do Klerykowa, by odnaleźć Birutę. W książce wspominane są też wydarzenia sprzed akcji:

powstanie styczniowe z 1863 r. (gdy Szymon Noga opowiada Marcinowi o powstańcu zbitym na śmierć przez Moskali),
powstanie listopadowe z 1830 r. (gdy Bernard Zygier recytuje “Redutę Ordona”),
koronacja cara na króla Polski z 1829 r. (wspomina o nim radca Grzebicki).

Miejscem akcji są ziemie zaboru rosyjskiego – rodzinne Gawronki Marcina Borowicza, Owczary i Kleryków, a także Pajęczyny Dolne – wieś, w której urodził się Andrzej Radek, i Pyrzygłowy, gdzie ukończył progimnazjum. Autor zawarł w utworze swoje doświadczenia z okresu edukacji. Szkołę w Pińczowie ukazał jako progimnazjum pyrzygłowskie, zaś gimnazjum kieleckie posłużyło mu za inspirację dla szkoły w Klerykowie.

„Syzyfowe prace” – bohaterowie

Marcin Borowicz – ośmiolatek wysłany do szkoły w Owczarach
Helena i Walenty Borowiczowie – zubożała szlachta, rodzice Marcina
Ferdynand Wiechowski – nauczyciel w Owczarach, miał żonę Marcjannę
Michcik i Piątek – najlepsi uczniowie szkoły w Owczarach
Pani Przepiórkowska – właścicielka stancji w Klerykowie
Majewski – nauczyciel z Klerykowa o wysokiej pozycji, dorabiający korepetycjami
Rudolf Leim, Iłarion Stiepanycz Ozierskij, Sztetter, Nogacki – inni nauczyciele z klerykowskiego gimnazjum
dyrektor Kriestoobriadnikow, Zabielskij, nauczyciel historii Kostriulew – nauczyciele rosyjscy przybyli do szkoły później
Andrzej Radek – ubogi chłopak ze wsi, kształcony dzięki pomocy nauczyciela Antoniego Paluszkiewicza ps. Kawka
Walecki zwany Figą, Pieprzojad, Marian Gontala – inni uczniowie
Bernard Zygier – uczeń przybyły do Klerykowa po wyrzuceniu go ze szkoły warszawskiej
Anna Stogowska – córka lekarza i Rosjanki, nazywana Birutą, w której zakochał się Marcin Borowicz

„Syzyfowe prace” – plan wydarzeń

Odwiezienie Marcina do szkoły w Owczarach.
Szare życie szkolne i problemy z językiem rosyjskim.
Wizyta dyrektora w szkole w Owczarach.
Strach i radość nauczyciela Wiechowskiego z zachowania posady.
Problemy Borowicza z dostaniem się do gimnazjum w Klerykowie.
Pomoc nauczyciela Majewskiego w postaci drogich korepetycji.
Pobyt Marcina na stancji u Starej Przepiórzycy.
Zdanie Borowicza do klasy pierwszej.
Śmierć matki chłopca.
Samotność Marcina i złe towarzystwo.
Groźba wyrzucenia z gimnazjum za strzelanie pistoletem.
Wakacje w Gawronkach i polowania na ptactwo.
Zmiana dyrekcji w klerykowskim gimnazjum.
Działania rusyfikacyjne stosowane wobec uczniów.
Wizyta Marcina w teatrze i jego awans na faworyta inspektora Zabielskiego.
Pojawienie się w szkole Andrzeja Radka oraz historia życia chłopca.
Pomoc Marcina wyrzuconemu ze szkoły Radkowi.
Dwa stronnictwa wśród uczniów – literaci i wolnopróżniacy.
Wpływ na młodzież książki „Historia cywilizacji angielskiej” Henry’ego Tomasza Buckle’a.
Sprzeciw ucznia Waleckiego podczas lekcji z Kostriulewem.
Pojawienie się w szkole Bernarda Zygiera.
Recytacja „Reduty Ordona” Adama Mickiewicza podczas lekcji języka polskiego.
Obudzenie się w Marcinie uczuć patriotycznych.
Spotykanie się chłopaków w mieszkaniu Mariana Gontali.
Zemsta Marcina na tropiącym buntowników nauczycielu Majewskim.
Zakochanie się Marcina w Annie Stogowskiej zwanej Birutą.
Ukończenie gimnazjum w Klerykowie i powrót Marcina do Gawronek.
Próba odszukania dziewczyny przez Marcina.
Informacja o wyjeździe Stogowskich w głąb Rosji.

„Syzyfowe prace” – streszczenie w pigułce

Marcin Borowicz jako ośmiolatek został oddany przez rodziców do szkoły w Owczarach. Chłopiec za sowitą opłatą mieszkał tam z nauczycielem i jego żoną, uczył się i korzystał z korepetycji udzielanych mu przez nauczyciela. Z ciekawością obserwował przerażenie pana Wiechowskiego, gdy szkołę miał odwiedzić dyrektor, oraz gorączkowe przygotowania do wizyty. Choć początkowo dyrektor zagroził Wiechowskiemu utratą posady, gdyż tylko dwaj uczniowie mówili po rosyjsku, zmienił zdanie, gdy matki poskarżyły się, że nauczyciel nie uczy w ogóle polskiego, a katuje dzieci rosyjskimi książkami i piosenkami.

Po ukończeniu szkoły w Owczarach Marcin miał uczyć się w gimnazjum w Klerykowie, jednak proces rekrutacyjny był bardzo niejasny, a nauczyciele nie udzielali żadnych informacji. Pani Borowiczowa opłaciła korepetycje u nauczyciela Majewskiego, dzięki czemu chłopiec został przyjęty i zamieszkał na stancji u znajomej matki, pani Przepiórkowskiej. Chłopiec zdał do pierwszej klasy, jednak gdy zmarła jego matka, opuścił się w nauce. Z czasem działania rusyfikacyjne nauczycieli odnosiły w Marcinie coraz bardziej pożądany skutek. Chłopiec zaprzyjaźnił się z inspektorem Zabielskim i zaczął organizować spotkania, na których dyskutowano o literaturze rosyjskiej. Grupę nazywano literatami, a jej przeciwnikami było uczniowskie stronnictwo wolnopróżniaków, którzy byli przeciwni nauczycielom i literatom, a czas spędzali na grze w karty.

Na chłopców wielki wpływ wywierały zakazane książki, a szczególnie „Historia cywilizacji angielskiej” Henry’ego Tomasza Buckle’a. W Marcinie wywołała ona głód wiedzy oraz powtórki z greki i łaciny, a także samodzielne doskonalenie się w matematyce. Chłopak stał się ateistą i w przeciwieństwie do tzw. pomidorowców, czyli chłopców broniących kościoła katolickiego, nie czuł się oburzony, gdy nauczyciel Kostriulew kazał im odczytywać teksty mówiące o skandalach księży. Osobą, która wystąpiła przeciwko takim lekcjom, był Walecki zwany Figą, za co spotkały go rózgi.

Podejście Marcina do polskości zmieniło się, kiedy do szkoły w Klerykowie przybył nowy uczeń, Bernard Sieger przedstawiający się jako Zygier. Na lekcji języka polskiego wyrecytował utwór zakazany przez władze rosyjskie: „Redutę Ordona” Adama Mickiewicza. Wywołał tym niezwykłe wzruszenie w Marcinie, który zdał sobie sprawę z tego, ile poświęcili Polacy w obronie swojego kraju.

Odtąd grupka chłopaków spotykała się w mieszkaniu jednego z nich – Mariana Gontali, gdzie mogli bez obaw czytać i dyskutować. Książki zdobywano w różny sposób, a część z nich dostarczał Andrzej Radek z zapomnianej szafki, która stała w pokoju udzielonym mu przez państwa, których dzieciom udzielał korepetycji. Radek był synem bardzo ubogich wieśniaków, który w szkole znalazł się tylko dzięki wysiłkom Antoniego Paluszkiewicza nazywanego Kawką, nauczyciela dworskich dzieci, który opłacił mu początkowy początki jego edukacji. Odtąd Radek, bardzo bystry i pracowity, sam utrzymywał się, udzielając korepetycji, i choć żył bardzo biednie i często cierpiał głód, nie skarżył się na swój los. Był jednak wyśmiewany przez chłopców z powodu chłopskiego akcentu, i gdy raz wdał się z tego powodu w bójkę, groziło mu wyrzucenie ze szkoły. Wstawił się jednak za nim Marcin, dzięki czemu Radek pozostał w szkole.

Raz zdarzyło się, że tropem chłopaków szedł nauczyciel Majewski, ale na szczęście Marcinowi udało się go wcześniej zauważyć. Chłopiec skorzystał z osłony nocy i w odwecie za wszelkie krzywdy, jakich od niego doznał, za wszystkie działania rusyfikacyjne, obrzucił go błotem.

Zimą przed egzaminami Borowicz zobaczył Annę Stogowską, córkę lekarza wojskowego, i zakochał się w niej bez pamięci. Jednak dziewczyna nigdzie nie chodziła, nie spotykała się z nikim, była wyniosła i zimna – dlatego koleżanki nazwały ją Birutą, na część litewskiej księżniczki, która odmówiła poślubienia księcia, więc została przez niego porwana. Gdy wiosną Marcin pojawił się, by zająć swoją stałą ławkę w parku miejskim, niespodziewanie spotkał tam dziewczynę, co powtórzyło się nazajutrz. W następnych dniach jednak dziewczyna nie przychodziła. Gdy Marcin stracił nadzieję, znów się pojawiła, i nawet obdarzyła go spojrzeniem. Choć nie zamienili ze sobą ani słowa, Marcin czuł, jakby wyznali sobie miłość spojrzeniami.

Po spotkaniu w parku nie zobaczył już Biruty, chociaż stale jej wyglądał. Marcin odebrał świadectwo i wrócił do Gawronek, ale we wrześniu wrócił z nadzieją odszukania dziewczyny. Okazało się jednak, że Stogowscy wyjechali w głąb Rosji. Załamany Marcin poszedł do parku, gdzie spotkał go i spróbował pocieszyć Andrzej Radek.

By sprawdzić, jak dobrze znasz „Syzyfowe prace”, kliknij poniżej:

Syzyfowe prace – test z odpowiedziami

Rusyfikacja w „Syzyfowych pracach”

Akcja powieści przypada na czas, gdy po ostatnim rozbiorze w 1795 r. ziemie polskie znalazły się pod władzą Rosji, Prus i Austrii. Zaborcy starali się doprowadzić do jak największej integracji tych terenów z ich krajami, dlatego podjęli działania zmierzające do zlikwidowania odrębności narodowej Polaków poprzez narzucenie im swojego języka, praw, kultury i obyczajów. Zabiegi te na ziemiach zaboru rosyjskiego nazywano rusyfikacją. Stefan Żeromski w “Syzyfowych pracach” ukazał niektóre metody, jakimi posługiwali się zaborcy:

W szkole w Owczarach nauczyciel Ferdynand Wiechowski skupia się jedynie na uczeniu dzieci słówek, modlitw i piosenek w języku rosyjskim, całkiem pomijając polskie.
Od rodziców kandydatów do klerykowskiego wymaga się, aby w domu rozmawiali z dziećmi po rosyjsku, a nie, jak mówi jeden z nauczycieli, w jakimś obcym języku, mając na myśli polszczyznę.
W kościele rosyjski inspektor wydaje polecenie odśpiewania hymnu w języku rosyjskim i ma pretensje do księdza Wargulskiego, że odśpiewano go po polsku.
W szkole lekcje prowadzone są w języku rosyjskim. Nawet język polski polega na tłumaczeniu tekstów na rosyjski i rozbiorach zdań w tym języku.
Często sprawdzano uczniów i rewidowano ich mieszkania.
Zakazane było posiadanie polskich książek, mówienie w szkole po polsku i chodzenie na polskie sztuki teatralne. Mile widziane jednak było uczęszczanie na sztuki rosyjskie.
Uczniowie, którzy chętnie dostosowywali się do tych reguł, byli faworyzowani, tak jak inspektor Zabielski traktował Marcina z sympatią i oferował mu przywileje.
Na lekcjach usilnie obrzydzano uczniom polskość i katolicyzm. Zajęcia z języka polskiego odbywały się w niedogodnych warunkach i nie były obowiązkowe, a na historii prowadzonej przez Kostruliewa chłopcy często musieli wysłuchiwać tekstów fałszywie przedstawiające historię Polski i kościół.
Po maturze Marcina natomiast dekretem dyrektora Kriestoobriadnikowa stancje dla uczniów mogą być prowadzone tylko przez osoby wyznania prawosławnego, nie katolickiego, czyli w efekcie tylko Rosjanie.

Znaczenie tytułu „Syzyfowe prace”

Frazeologizm syzyfowe prace nawiązuje do mitologii greckiej. Syzyf był królem często zapraszanym na Olimp, jednak plotkował o bogach i chwalił się swoimi przywilejami. Za zuchwałość został ukarany. Odtąd za karę miał wtoczyć na szczyt góry w Tartarze wielki kamień. Nigdy nie udaje mu się ukończyć zadania – za każdym razem, tuż przy szczycie kamień wypada mu z rąk, więc Syzyf musi zacząć od nowa.

Podobnie bezowocne były wysiłki Rosjan, by rusycyzować polskie społeczeństwo. Na przykładzie Marcina Borowicza widać, jak działał ten proces. Marcin do szkoły poszedł jako ośmioletnie dziecko i odtąd uczył się języka rosyjskiego. Nawet ojczysty polski prowadzony był w tym języku i polegał na tłumaczeniach zdań na język zaborcy. Przez lata przesiąkał serwowanym mu punktem widzenia, a gdy po wizycie w teatrze podwyższył swoją pozycję w szkole, poczuł pewien rodzaj przynależności. Nigdy nie interesował się historią ani nie przysłuchiwał opowieściom o powstaniu. Pamiętał jedynie złość ojca, ponieważ w powstaniu stracił on fortunę, która budowała była od czasów jego pradziada. Dopiero kiedy usłyszał recytację „Reduty Ordona” wykonaną przez Bernarda Zygiera, Borowicz poczuł przynależność do swojego narodu i zrozumiał, na jakie poświęcenia zdobyli się Polacy, aby walczyć o niepodległość. Obudziła się w nim miłość do ojczyzny i głęboka złość na Rosjan. Cały dotychczasowy wysiłek rusyfikatorów poszedł na marne.

Syzyfową pracą jest też to, że Polacy, pomimo nacisków i represji, starają zachować polskie tradycje i język. W domach zachowuje się polskie tradycje i mówi po polsku. Dzieci uczą się od siebie polskich piosenek i modlitw, uczniowie potajemnie czytają zakazane dzieła polskiej literatury, żywo o nich dyskutując, a każdy impuls, tak jak recytacja “Reduty Ordona” przez Bernarda Zygiera, wyzwala z nich patriotyzm.

Tytuł można też odnieść do do losów Andrzeja Radka, który w swoim życiu napotyka same przeszkody i może liczyć tylko na siebie. Ciężko pracuje, by się utrzymać, i dąży do zdobycia wiedzy, wyrwania się ze wsi i polepszenia swojego życia. Znosi biedę, głód i docinki kolegów, i tylko jeden raz robi coś źle – wdaje się w bójkę, która może poskutkować wyrzuceniem go ze szkoły, co byłoby zaprzepaszczeniem wszystkich dotychczasowych trudów i wysiłków.

Motywy literackie

Młodość i dojrzewanie
Miasto i wieś
Szkoła, edukacja
Patriotyzm, tożsamość narodowa
Niespełniona miłość
Uczeń i mistrz