Fobia społeczna i szkolna

Na skróty:

fobia-spoleczna

Czym objawia się fobia społeczna?

  • Czy myśl o przebywaniu wśród ludzi wywołuje twój strach?
  • Czy martwisz się, że nie potrafisz rozmawiać z innymi?
  • Czy starasz się unikać sytuacji towarzyskich bądź trzymać na uboczu?
  • Czy przebywając wśród ludzi doświadczasz nieprzyjemnych objawów, takich jak czerwienienie się, pocenie, galopujące serce, drżenie rąk, skurcze żołądka?
  • Czy panicznie boisz się ośmieszenia lub kompromitacji?

Twierdząca odpowiedź na powyższe pytania może sugerować występowanie fobii społecznej (SAD – Social anxiety disorder). Jest to jedno z najczęściej diagnozowanych zaburzeń lękowych – szacuje się, że dotyka nawet 9% społeczeństwa. Choć bywa często mylone z nadmierną nieśmiałością, w istocie jest schorzeniem utrudniającym normalne funkcjonowanie – osoba nim dotknięta odczuwa lęk na myśl o uczestnictwie w sytuacjach społecznych, takich jak lekcja szkolna, wyjście do sklepu, rozmowa z sąsiadem, podróżowanie transportem publicznym czy spotkanie towarzyskie, co często prowadzi do jej wycofania z życia publicznego.

Osoba dotknięta fobią społeczną zwykle zmaga się z natrętnymi myślami działającymi na nią negatywnie i pogłębiającymi obawę przed ludźmi. Może myśleć, że wszyscy na nią patrzą i komentują jej zachowanie. Słysząc czyjś śmiech, jest przekonana, że ktoś śmieje się właśnie z niej. Boi się, że zrobi lub powie coś głupiego i skompromituje się w oczach innych. Jest też przekonana, że nie ma nic ciekawego do powiedzenia, a jej towarzystwo nic nie wnosi do życia innych ludzi.

Pojawiają się negatywne emocje, takie jak niepokój, strach przed wyjściem z domu, wstyd przed innymi, wrażliwość i drażliwość. Natrętne negatywne myśli i emocje wpływają na to, jak reaguje ciało. Pojawia się przyspieszone bicie serca, pocenie, rumieniec na twarzy, drżenie rąk. Częstym doświadczeniem są mdłości, skurcze żołądka i zawroty głowy. Osoba cierpiąca na fobię społeczną odczuwa strach na myśl o każdym publicznym wystąpieniu, w efekcie np. odpytywana na forum klasy może się jąkać, wypowiadać łamiącym się głosem, może także spuścić głowę i zupełnie przestać reagować.

Osoby dotknięte fobią społeczną starają się w jak największym stopniu unikać życia społecznego – często wagarują, starają się przebywać w samotności i boją się zostać same wśród nieznajomych. Jeśli zmuszone są do przebywania wśród ludzi, starają się nie odzywać, być gdzieś na uboczu i nie zwracać na siebie niczyjej uwagi.

Fobia społeczna jest zaburzeniem, które poważnie wpływa na codzienne życie, samopoczucie, samoocenę i relacje, a także życie szkolne i zawodowe. W zwalczeniu jej zwykle potrzebna jest profesjonalna pomoc psychologiczna. Jeśli czujesz, że nie radzisz sobie sam, skorzystaj z pomocy specjalisty. Porozmawiaj z kimś zaufanym – rodzicem bądź przyjacielem. Zgłoś się do psychologa, pedagoga szkolnego lub lekarza pierwszego kontaktu – skierują cię do psychologa lub psychiatry.

Fobia szkolna – skolionofobia lub didaskaleinofobia

Fobia szkolna jest jedną z odmian fobii społecznej. Często nazywa się ją didaskaleinofobią (od greckiej nazwy miejsca edukacji) lub skolionofobią. Polega na trwałym i uporczywym lęku przed chodzeniem do szkoły. Dla cierpiącego dziecka unikanie zajęć lekcyjnych staje się normą i typowym “rozwiązaniem” problemów szkolnych. Schorzenie to najczęściej pojawia się w wieku kilku lat (wówczas jest bardzo nagłe i ma gwałtowny przebieg), ale może stać się poważnym problemem również dla nastolatków – wówczas narasta stopniowo, ale często staje się bardzo intensywne i dotkliwe.

Fobia szkolna znacznie częściej występuje u dzieci wrażliwych, lękliwych lub cechujących się perfekcjonizmem. Jest częsta u samotników i introwertyków trudno nawiązujących kontakty, ale także u tych dzieci, które mają niską samoocenę, brak wiary we własne możliwości i są przewrażliwione. Fobia szkolna jest często bagatelizowana, a przez rodziców i nauczycieli mylona np. z lenistwem lub niechęcią do szkoły. Objawy, które ma dziecko, uważane są zaś za symulowanie, gdyż zwykle znikają w momencie podjęcia decyzji o pozostaniu w domu. Należy zwrócić uwagę na trzy rzeczy:

  1. Zachowanie. Dziecko unika szkoły, ponosząc każdy możliwy koszt. Symuluje ból, choroby, nie chce się ubierać do szkoły, specjalnie brudzi ubrania, aby nie miało nic do założenia, nie potrafi zjeść śniadania. Gdy jest przymuszane do szykowania się do szkoły, reaguje płaczem, napadami złości, a nawet agresją. W szkole dziecko może zachowywać się nadpobudliwie, niewłaściwie w stosunku do kolegów i nauczycieli, bądź też wycofywać się – unikać kolegów i aktywności, szukać izolacji.
  2. Objawy fizjologiczne. Dziecko może się pocić, odczuwać nudności i wymiotować. Pojawia się ból brzucha, biegunka i bóle mięśni. Symptomem mogą być także zaburzenia snu i odżywiania.
  3. Objawy psychologiczne. Dziecko przejawia tendencje do bardzo negatywnego myślenia o szkole. Jest przekonane, że ze strony nauczycieli i kolegów doświadczy wielu nieprzyjemności. Lęk budzą też myśli o obowiązkach lekcyjnych i innych aktywnościach związanych ze szkołą.

Bardzo ważne jest, aby didaskaleinofobię zwalczyć przed wejściem w dorosłość, by nie dawała o sobie znać w późniejszym okresie. Niezwalczona w odpowiednim czasie fobia szkolna może stać się przyczyną stanów lękowych lub nagłych ataków paniki.

Jakie są przyczyny fobii społecznej?

Istnieje wiele czynników, które wpływają na pojawienie się fobii społecznej. Mogą to być negatywne doświadczenia z przeszłości, które wywołały wywołały zażenowanie lub lęk. Fobia społeczna często występuje u ofiar przemocy (w tym przemocy rówieśniczej), bądź osób, które z różnych przyczyn poczuły się publicznie zawstydzone lub skompromitowane (np. w efekcie stosowania cyberprzemocy).

Wpływ na pojawienie się fobii społecznej mogą mieć również pewne cechy osobowości, głównie niskie poczucie własnej wartości. Powoduje ono tendencje do myślenia o sobie w negatywny sposób oraz przekonanie byciu nudnym i mało atrakcyjnym. Osoby o niskiej samoocenie często też na swoją niekorzyść interpretują zachowania innych. Takie wzorce myślenia mogą przyczynić się do powstania fobii społecznej. Istotne są też cechy biologiczne – osoby jąkające się, z dużymi wadami wzroku czy słuchu czy niepełnosprawne są bardziej narażone na pojawienie się tego zaburzenia.

Istotne są także czynniki mające swoją przyczynę w relacjach rodzinnych. Często dzieci rodziców cierpiących na fobie społeczne niejako przejmują ich niepokój i sposób myślenia. Podobne działanie ma nadopiekuńczość rodziców i wysokie wymagania stawiane dzieciom.

W przypadku fobii szkolnej dodatkowo przyczyną mogą być kłopoty w domu. Stresowe sytuacje takie jak rozwód rodziców, odejście kogoś bliskiego, poważne zmiany w życiu domowym lub szkolnym często bywają zaczątkiem fobii szkolnej. Lęk może też mieć źródło w samej szkole. Problemy z wywiązywaniem się z wielu obowiązków, wysokie wymagania nauczycieli, przemoc rówieśnicza, niska samoocena – to wszystko może stać za pojawieniem się didaskaleinofobii.

fobia-szkolna

Leczenie fobii społecznej

W przypadku fobii społecznej, której objawy są bardzo nasilone i utrudniają bądź uniemożliwiają normalne funkcjonowanie, konieczne jest skorzystanie z pomocy specjalisty, który dobierze odpowiednie środki, aby pomóc ci odzyskać równowagę. Jedną ze skuteczniejszych metod stosowanych przez psychologów jest terapia behawioralno-poznawcza (CBT), która ma na celu zidentyfikowanie negatywnych myśli i ocenę ich prawdziwości, a przez to zmianę sposobu myślenia powodującego fobię. Terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować te myśli, które są dla niego szkodliwe, a później ocenić, ile wspólnego mają one z rzeczywistością. Przykładowo, myśl: „Wszyscy się ze mnie śmieją” wywołuje uczucie wstydu oraz prowadzi do reakcji organizmu, np. ucisku w klatce piersiowej, skurczu żołądka. Najczęściej popełniamy błędy poznawcze, które zaburzają nasz obraz rzeczywistości: generalizujemy, katastrofizujemy, skupiamy się na swoim punkcie widzenia i żywimy przekonanie, że wiemy, co myślą i czują inni. Terapeuta pomaga je uchwycić i spojrzeć na nie krytycznie. W momencie zrozumienia, skąd biorą się negatywne myśli oraz jak wpływają na nasze uczucia i reakcje organizmu, możemy pokonać nasze trudności.

U osób, które z różnych przyczyn nie mogą podjąć terapii bądź ich zaburzenia mają bardzo duże natężenie i uniemożliwiają normalne funkcjonowanie, zwykle stosuje się farmakoterapię dostosowaną do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Ważna jest także praca nad własnym nastawieniem, która może zmniejszyć objawy fobii:

  • postaraj się zrozumieć, co dzieje się w twojej głowie: obserwuj swoje myśli, emocje i reakcje w danych sytuacjach oraz ich wzajemny wpływ na siebie,
  • przestań myśleć o sobie jak o osobie, którą wszyscy obserwują i krytykują – w rzeczywistości ludzie rozpraszają swoją uwagę na całe otoczenie, rzadko kiedy skupiając się tylko na jednej osobie,
  • jeśli stresuje cię, że może być widać po tobie strach, pamiętaj, że twoje objawy mogą nie być dla innych oczywiste,
  • pamiętaj, że inni ludzie również odczuwają lęki i zmagają się z własnymi problemami,
  • zapoznaj się z technikami oddychania i technikami relaksacyjnymi i stosuj tę, która w twoim przypadku sprawdza się najlepiej,
  • jeśli jakaś sytuacja nie poszła tak, jak się tego spodziewałeś, zastanów się, czy na pewno była porażką – zwykle w stresie skupiamy się na negatywach i nie dostrzegamy pozytywów,
  • nie oczekuj od siebie bycia idealnym towarzyszem, najbardziej interesującym rozmówcą czy osobą, przy której nie zapada cisza – nikt od ciebie tego nie żąda,
  • postaraj się małymi krokami walczyć z twoją fobią – zamiast założyć mało realny scenariusz, że pójdziesz na imprezę, zacznij od spotkań z jednym przyjacielem, później dwoma, następnie również z kimś, kogo mało znasz, i stopniowo zwiększaj stopień trudności,
  • wystrzegaj się zachowań, które pomagają ci się izolować od ludzi – unikanie kontaktu wzrokowego, niepodejmowanie rozmowy i pilnowanie, by zawsze być z kimś bliskim sprawiają, że lęk przed ludźmi trwa,
  • wystrzegaj się używania środków psychoaktywnych – mogą dać złudne poczucie rozwiązania problemu poprzez zminimalizowanie napięcia, jednak w dłuższej perspektywie tylko pogarszają problem.

Pamiętaj o tym, że walka z fobią społeczną nie jest łatwym zadaniem i wymaga czasu oraz poświęcenia. Konieczne jest podejmowanie właściwych kroków i konsekwencja. Nie należy przerywać działań – jeśli cierpisz na fobię szkolną, ale walczysz z nią i od jakiegoś czasu codziennie chodzisz do szkoły, to każde wagary mogą zniweczyć twój wysiłek i doprowadzić do powrotu fobii.

Moje dziecko nie chce chodzić do szkoły – co robić?

Jeśli twoje dziecko odmawia pójścia do szkoły, ważne jest znalezienie przyczyny takiego stanu rzeczy. Należy szczerze z nim porozmawiać i upewnić się, że nie jest np. ofiarą przemocy rówieśniczej, nie cierpi na chorobę dającą wspomniane powyżej objawy bądź powodem nie są trudności szkolne. Jeśli podejrzewasz, że przyczyną jest fobia szkolna, należy sięgnąć po pomoc specjalisty i zapisać dziecko na wizytę do psychologa, który zdiagnozuje zaburzenie i dobierze odpowiednią terapię, a także wskaże ci, jak wspierać dziecko w codziennym życiu.

W przypadku młodszych dzieci można zastosować kilka działań, które pomogą mu przezwyciężyć lęk przed pójściem do szkoły.

  • Dopilnuj, by dziecko nie unikało lekcji. Wytłumacz mu, że niechodzenie do szkoły tylko pogłębi problem.
  • Codziennie rozmawiaj ze swoją pociechą o jej lękach oraz odczuciach.
  • Skonsultuj się z nauczycielami, gdyż z pewnością mają duże doświadczenie w tym zakresie. Będą też mogli zwrócić na dziecko szczególną uwagę.
  • O fobii szkolnej musicie rozmawiać normalnie. Staraj się nie zwiększać negatywnych odczuć dziecka, ponieważ może to wzmocnić objawy i uniemożliwić dziecku wypracowanie odpowiednich mechanizmów radzenia sobie.
  • Zachęcaj dziecko do dzielenia się przemyśleniami na temat swoich uczuć i lęków.
  • Zamiast mówić: “Będzie dobrze”, zaproponuj: “Pomyślmy, jak możesz się zachować, jeśli wydarzy się, że… (tu wstaw sytuację, której obawia się dziecko)”. To pomoże mu stawić czoła zarówno temu, co naprawdę może się wydarzyć, jak i temu, co istnieje tylko w jego myślach.
  • Odgrywaj z dzieckiem scenki szkolnych sytuacji, które budzą jego lęk, by zmienić ich odbiór.
  • Praktykuj w domu wraz z dzieckiem ćwiczenia relaksacyjne, które mogą być wykonywane także w szkole (np. głębokie oddychanie).
  • Zachęcaj dziecko do pojawienia się w szkole nieco wcześniej niż inne dzieci. Może w tym czasie przygotować klasę bądź pomóc w czymś nauczycielowi i w ten sposób zaaklimatyzować się.
  • Wypracuj w domu pewne nawyki, szczególnie poranne i wieczorne. Rutyna zwykle pozytywnie wpływa na poczucie bezpieczeństwa.
  • Unikaj dawania dziecku zbyt wielu obowiązków, by uniknąć dodatkowego stresu.
  • Ustal dobre zasady dotyczące nocnego odpoczynku i pilnuj ich przestrzegania.
  • Doceniaj każdy postęp dziecka.

Pamiętaj, że zmniejszenie fobii szkolnej lub wyeliminowanie jej z życia Twojego dziecka nie będzie łatwym zadaniem. Jest to zwykle długi proces wymagający konsekwentnych działań. Zdarza się, że sytuacja wygląda na opanowaną, a mimo to nagle powracają objawy: po wakacjach, nieobecności po kilkutygodniowej chorobie, nawet po weekendzie. Najważniejsze jest więc, by dziecko wiedziało, że ma w tobie wsparcie, oraz nieprzerwana praca każdego dnia.

Opracowano z pomocą: nhs.uk, youngminds.org.uk, nhsiform.scot, pokonajlek.pl

Przydatne linki: