Wojna i okupacja

By obejrzeć prezentację o wojnie i okupacji, kliknij poniżej:

Najważniejsze informacje o wojnie i okupacji

Zaledwie dwie dekady po zakończeniu I wojny światowej świat znów pogrążył się w chaosie. Działania II wojny światowej doprowadziły do śmierci ponad 60 milionów ludzi, którzy stracili życie wskutek działań wojennych, eksterminacji w obozach koncentracyjnych i obozach pracy, a także głodu, chorób czy egzekucji. Szacuje się, że w czasie trwania wojny i okupacji Polska straciła 17% obywateli!

Horror wojny, terror, jakiemu poddani byli ludzie i walka o przetrwanie każdego kolejnego dnia nie pozostawiały zbyt wiele miejsca dla sztuki. Jednak i w tym czasie artyści (a również zwyczajni ludzie) pozostawili po sobie utwory będące zapisem ich doświadczeń i wyrazem tęsknoty za czasami pokoju. Poeci, głównie z pokolenia Kolumbów, pozostawili po sobie tomy poezji zawierające rozterki człowieka zmuszonego zabijać w imię walki o wolność, prozaicy opisywali swoje doświadczenia w dziennikach i powieściach, zaś więźniowie obozów koncentracyjnych pisali wiersze i malowali obrazy dokumentujące obozową rzeczywistość.

Czas trwania okresu wojny i okupacji:

Od 1 września 1939 r. czyli od wybuchu drugiej wojny światowej.
Do 8 maja 1945 r. czyli do kapitulacji Niemiec i zakończenia II wojny światowej.

Charakterystyka epoki wojny i okupacji

Gwałtowność działań wojennych II wojny światowej wprawiła ludzi w przerażenie. Terror opierał się na mordowaniu cywilów, masowych egzekucjach, wywózkach i bezlitosnym traktowaniu. Koniecznością stało się przeżycie za każdą cenę.
Szczególnym celem hitlerowców stali się żydzi – od lat stopniowo ograniczano ich prawa, a w czasie wojny rozpoczęto gromadzenie ich w gettach i późniejsze wywózki do obozów koncentracyjnych pod pretekstem wyjazdu do pracy. Tam dokonywano ich masowej eksterminacji poprzez wyniszczającą pracę, egzekucje i gazowanie w specjalnie przygotowanych do tego celu komorach. Liczbę ofiar wśród ludności żydowskiej szacuje się na około 5-6 milionów (w samym obozie Auschwitz-Birkenau zamordowano 1 100 000 żydów). Eksterminację narodu żydowskiego przez hitlerowców w okresie II wojny światowej nazywamy Holokaustem.
Okrucieństwa wojny spowodowały rozpad dotychczasowego systemu wartości. Poeta Tadeusz Różewicz w wierszu „Lament” z 1946 roku opisał uczucia człowieka, który przeżył ten czas:
Przez sześć lat
buchał z nozdrza opar krwi
Nie wierzę w przemianę wody w wino
nie wierzę w grzechów odpuszczenie
nie wierzę w ciała zmartwychwstanie.

Wojna i okupacja w Polsce

Polska została zaatakowana od zachodu przez Niemcy 1 września 1939 roku, zaś 17 września napaści na nasz kraj dokonał Związek Radziecki.
Agresorzy zarówno po stronie niemieckiej, jak i rosyjskiej, organizowali masowe egzekucje ludności, łapanki, wywózki do obozów czy na Syberię. Częste były przesiedlenia i wywózki na przymusowe roboty.
Polski ruch oporu rozpoczął swoją działalność niemal natychmiast po zajęciu naszych terenów. Głównymi organizatorami ruchu oporu były Armia Krajowa, Bataliony Chłopskie, Narodowe Siły Zbrojne i Armia Ludowa. Przeprowadzano akcje dywersyjne i sabotażowe – między innymi wysadzano mosty, utrudniano transport, niszczono zaopatrzenie, atakowano małe grupy armii wroga, organizowano akcje odwetowe, dezorganizowano pracę w fabrykach i rozklejano plakaty propagandowe nawołujące ludność do walki z okupantem.
Polacy walczyli na frontach wielu krajów. Szczególnie zasłużyli się polscy lotnicy z Dywizjonu 303 podczas tzw. Bitwy o Anglię i rodacy podczas walki pod Monte Cassino.
W kraju działała konspiracja (organizacja działająca w ukryciu przeciwko okupantowi i organizująca przekazywanie tajnych informacji) oraz system tajnego nauczania. W ukryciu wydawano pisma, drukowano ulotki i plakaty propagandowe oraz dokonywano ich dystrybucji.
Gromadzono dowody zbrodni hitlerowskich i sowieckich – opisywano własne przeżycia i doświadczenia, spisywano zeznania świadków, a kiedy to było możliwe, utrwalano działania agresorów za pomocą nagrań i taśm.

Zbrodnia katyńska

Wiosną 1940 roku w lasach katyńskich sowieci rozstrzelali co najmniej 21 768 polskich obywateli, głównie oficerów i przedstawicieli inteligencji (prawników, lekarzy, artystów, nauczycieli itp.). Decyzję o eliminacji polskich elit podjęły najwyższe władze Związku Radzieckiego w uchwale Biura Politycznego KC WKP z 5 marca 1940 roku (tzw. decyzja katyńska).
Egzekucji dokonywano poprzez strzał w tył głowy, a ofiary grzebano w masowych grobach, między innymi niedaleko Katynia, Kalinina i Smoleńska. Od 1943 roku i przez cały okres PRL-u oficjalna wersja mówiła o dokonaniu zbrodni przez hitlerowców. Dopiero w 1990 roku Michaił Gorbaczow, ówczesny prezydent Rosji, ujawnił dokumenty poświadczające odpowiedzialność Rosji za zamordowanie polskich obywateli.

Ważne terminy

Getto – część miasta przymusowo lub dobrowolnie zamieszkiwana przez mniejszość narodową lub religijną. W czasie II wojny światowej żydów gromadzono w gettach, a później wywożono ich do obozów koncentracyjnych.
Kacet – z niemieckiego KZ – Konzentrationslager, potoczne określenie hitlerowskiego obozu koncentracyjnego, gdzie więziono ludzi, wykorzystywano ich do morderczej pracy ponad siły i później eksterminowano.
Łagier – z rosyjskiego łagier – to sowiecki obóz pracy przymusowej.
Lagier – z niemieckiego lager – czyli niemiecki obóz pracy przymusowej.
Ruch oporu – oddział lub formacja oddziałów stworzonych w celu walki przeciwko okupantowi własnego kraju lub rządowi własnego kraju nie posiadającemu wystarczającej legitymacji do sprawowania władzy.
Wywiad – służba specjalna zajmująca się pozyskiwaniem informacji, często niejawnych.

Tragizm pokolenia Kolumbów

Kolumbami nazywamy młodych ludzi, którzy urodzili się około 1920 roku tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wychowywano ich w atmosferze wolności i humanizmu, uczono szacunku i poszanowania życia ludzkiego, wróżono świetlaną przyszłość. W chwili wybuchu II wojny światowej dopiero wchodzili w dorosłość.
Wojna odebrała im wszystko – nie mogli odkrywać uroków życia, kształcić się w normalnych warunkach czy zakładać rodzin. Musieli zamiast tego chwycić za broń i walczyć o wolność bądź zaangażować się w działania konspiracyjne.
Doświadczenia wojenne przewartościowały ich światopogląd. Z jednej strony wiedzieli, że muszą walczyć o Polskę i zabijać wrogów, a z drugiej widzieli w przeciwnikach ludzi takich samych jak oni, zmuszonych do takich samych działań, tyle że po drugiej stronie barykady. Czuli więc rozdarcie pomiędzy szacunkiem do życia, w jakim ich wychowano, a obowiązkiem obrony ojczyzny.
Określenie Kolumbowie pochodzi z powieści Romana Bratnego „Kolumbowie rocznik 20” – powieści prezentującej losy młodych ludzi walczących w okresie drugiej wojny światowej.
Sławni Kolumbowie: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Gustaw Herling-Grudziński, Tadeusz Różewicz, Tadeusz Borowski.
Przykłady dzieł:
- Krzysztof Kamil Baczyński – „Elegia o … [chłopcu polskim]”, „Z głową na karabinie”,
- Tadeusz Gajcy „Do potomnego”.

Literatura faktu i dokumentalna

Literatura miała dokumentować wojenną rzeczywistość i zbrodnie dokonane przez hitlerowców i sowietów.
- Aleksander Kamiński – „Kamienie na szaniec”,
- Zofia Nałkowska – „Medaliony”,
- Gustaw Herling Grudziński – „Inny świat”,
- Arkady Fiedler – „Dywizjon 303”.

Janusz Korczak – życie i zasługi

Tak naprawdę nazywał się Henryk Goldszmit. Posługiwał się pseudonimem Stary Doktor lub Pandoktor. Urodził się w 1878 r. w Warszawie, a zmarł w 1942 r. w Treblince.
Najważniejsze fakty z życia Korczaka:
- z zawodu był lekarzem i jako medyk brał udział w wojnie japońsko-rosyjskiej,
- pracował jako pediatra poświęcający się dla podopiecznych,
- założyciel Domu Sierot i Naszego Domu – sierocińców dla dzieci polskich i żydowskich, gdzie wprowadził samorządy wychowanków, które miały prawo stawiać przed dziecięcym sądem swoich wychowawców,
- prekursor działań na rzecz praw dziecka i całkowitego równouprawnienia dziecka,
- założyciel i redaktor pisma „Mały Przegląd”, zainicjował pierwsze pismo publikowane przez dzieci,
- pionier działań w dziedzinie resocjalizacji nieletnich, diagnozowania wychowawczego, opieki nad dzieckiem trudnym,
- przebywał w getcie warszawskim, z którego w 1942 roku wywieziony został wraz z dziećmi do obozu w Treblince,
- zginął w komorze gazowej, dobrowolnie towarzysząc wychowankom, mimo że miał możliwość uratowania swojego życia.
Twórczość:
- szkice poetyckie „Sam na sam z Bogiem. Modlitwy tych, którzy się nie modlą”,
- „Król Maciuś Pierwszy”, „Król Maciuś na bezludnej wyspie”,
- „Bankructwo małego Dżeka”, „Kiedy znów będę mały”, „Kajtuś czarodziej”.