Wielkie odkrycia geograficzne to nazwa nadana okresowi przypadającemu na XV i XVI wiek, kiedy Europejczycy rozpoczęli żeglugę po Oceanie Atlantyckim, co zaowocowało odkryciem nowych lądów i dróg morskich. Chociaż do nowych ziem docierano już wcześniej, to właśnie odkrycia z przełomu średniowiecza i renesansu miały największe znaczenie i okazały się być przełomowe dla ówczesnego świata.
Jedną z przyczyn wyruszenia na morze było opanowanie wschodnich wybrzeży Morza Śródziemnego przez Turków. Właśnie tamtędy wiodły szlaki handlowe, którymi od średniowiecza sprowadzano z Azji produkty takie jak materiały, kamienie szlachetne i przyprawy – między innymi cynamon, pieprz, gałkę muszkatołową i imbir. Gdy Turcy znacznie podnieśli cła oraz wzrosła liczba pośredników w handlu, koszty importu towarów znacznie wzrosły. Europejczycy postanowili więc znaleźć drogi handlowe omijające ziemie Imperium Osmańskiego. Były też inne przyczyny wyruszenia Europejczyków na morze:
- W Portugalii i na terenach dzisiejszej Hiszpanii po wyparciu Maurów z Półwyspu Iberyjskiego nastąpił kryzys ekonomiczno-społeczny. Tamtejsza szlachta, nie mogąc zagwarantować poddanym godnego zarobku, zmuszona była do poszukiwania bogactw w krajach zamorskich.
- W tym czasie rozpowszechnił się też pochodzący ze starożytności pogląd mówiący o kulistości ziemi.
- Nastąpił rozwój kartografii – nauki zajmującej się tworzeniem map oraz wynaleziono busolę wskazującą kierunek północny i upowszechniono użycie pochodzącego z antyku kwadrantu pozwalającego wyznaczyć położenie statku wobec gwiazd.
- Ważne było też wynalezienie nowego typu statków. Najlepszym przykładem jest portugalska karawela – posiadała zróżnicowane ożaglowanie pozwalające dostosować się do panującej pogody, wysokie burty, mocną konstrukcję i ruchomy ster. Karawele były zwrotne, wytrzymałe i pozwalały załadować statek wieloma towarami. Mogły zabrać na pokład nawet pięćdziesięciu członków załogi.
- Ludźmi kierowała też ciekawość i chęć poznania tego, co leży za horyzontem.
- Istotne wówczas było też krzewienie chrześcijaństwa.
Najważniejsze odkrycia geograficzne w renesansie
Pierwszych ważnych podbojów dokonali Portugalczycy. W 1415 roku zdobyli oni Ceutę – port na marokańskim wybrzeżu, który był znakomitą bazą do wypadów wzdłuż Afryki oraz w głąb Oceanu Atlantyckiego. Za panowania Henryka Żeglarza, uważanego za twórcę portugalskiego imperium kolonialnego, zasiedlono Maderę i Azory, oraz, poszukując drogi do Indii, dotarto wzdłuż wybrzeża Czarnego Lądu aż do Zatoku Gwinejskiej i dzisiejszego Kamerunu.
- Pierwszego przełomowego odkrycia dokonał w 1488 roku Bartolomeu Dias, docierając do południowego krańca Afryki. Nazwał go Przylądkiem Burz, jednak portugalski król Jan II zmienił nazwę na Przylądek Dobrej Nadziei, wierząc w odkrycie szlaku na wschód – do Indii.
- Jego drogę 10 lat później kontynuował portugalski żeglarz Vasco da Gama, który wyruszył z Lizbony, dowodząc wyprawą złożoną z czterech okrętów. Po rejsie wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki opłynął Przylądek Dobrej Nadziei i skierował się na północ. 23 maja 1498 roku jego wyprawa zakończyła się sukcesem – dotarł drogą morską do Indii.
- Urodzony w Genui Krzysztof Kolumb wierzył, że najkrótszy szlak do Indii wiedzie przez Atlantyk na zachód. Na jego wyprawę zgodzili się kastylijscy władcy Izabela Kastylijska i król Ferdynand. W 1492 roku ekspedycja złożona z trzech statków z Wysp Kanaryjskich dotarła na Bahamy, a Kolumb, będąc przekonanym, że dotarł do Indii, mieszkańców nazwał Indianami. Przez kilka miesięcy odkrywano kolejne wyspy, m.in. Haiti i Kubę oraz ziemie Ameryki Środkowej i Południowej.
- Podejrzewając, że odkryte przez Kolumba ziemie to nie Azja, w kilka podróży wyruszył finansowany przez Portugalczyków i Hiszpanów Amerigo Vespucci, pracujący jako przyrodnik i kartograf. Podczas swoich wypraw utwierdził się w przekonaniu, że nowo odkryte lądy to nieznany wcześniej kontynent. Właśnie od jego imienia ziemie te nazwano Ameryką.
- By przyćmić dokonania Kolumba i Vasco da Gamy, w 1519 roku Ferdynand Magellan, dowodząc flotą pięciu statków, wyruszył w podróż mającą na celu opłynięcie Ziemi. Po trzech latach żeglugi do portu powrócił jeden okręt. Wyprawa zakończyła się sukcesem, choć sam Magellan zginął w walce z mieszkańcami jednej z filipińskich wysp, a jego żeglarze zaś polegli w walkach, zostali zatrzymani przez Portugalczyków bądź zmarli z głodu i chorób.
Skutki wielkich odkryć geograficznych
Odkrycia geograficzne miały wielki wpływ na życie Europejczyków:
- Dzięki nim potwierdzono kulistość ziemi i rozwinęły się dziedziny takie jak astronomia, geografia i biologia.
- Swoje kolonie założyli Portugalczycy i Hiszpanie, a później także Anglicy, Holendrzy i Francuzi, dzięki czemu wzrosło znaczenie tych państw i nastąpiły migracje tamtejszej ludności.
- Powstały nowe szlaki morskie, co ożywiło handel towarami takimi jak przyprawy, materiały i kruszce.
- Dzięki napływowi złota i srebra nastąpił gwałtowny rozwój gospodarczy Starego Kontynentu.
- Pojawiły się nowe produkty, takie jak ziemniaki, pomidory, kukurydza, ananasy, fasola, tytoń i kakao oraz indyki.
Odkrycia miały też skutki negatywne, szczególnie dla ludności kolonizowanych ziem. Hiszpańscy odkrywcy zwani konkwistadorami w poszukiwaniu złota bezlitośnie zabijali Indian i niszczyli ich kulturę. Inkowie, Aztecy i Majowie stawali się niewolnikami zmuszanymi do pracy ponad siły na plantacjach i w kopalniach kruszców. Kiedy ich liczba drastycznie się skurczyła, rozpoczął się proces sprowadzania niewolników z Afryki. Dodatkowo Indianie nie byli odporni na choroby przywiezione do Ameryki przez Europejczyków – między innymi grypę, odrę i ospę, które okazały się dla nich zabójcze.
Język polski 