Śmierć pułkownika

Śmierć pułkownika – opracowanie

• Autor: Adam Mickiewicz
• Rok powstania: ok. 1832 (po upadku powstania listopadowego 1830-1831)
• Epoka: romantyzm

Rodzaj i gatunek literacki

Ze względu na rodzaj literacki utwór „Śmierć pułkownika” należy do liryki, potocznie zwanej również poezją.

• Jego treścią są osobiste uczucia, przeżycia i przemyślenia.
• Osobą wypowiadającą się jest podmiot liryczny.
• Język utworu jest inny od codziennego – nazywamy go poetyckim lub artystycznym, gdyż zawiera wiele środków stylistycznych.
• Ma formę wiersza, czyli pisany jest z podziałem na wersy.

Z kolei gatunkiem literackim “Śmierci pułkownika” jest wiersz, czyli utwór zbudowany z wersów. Wyróżnikiem wierszy często są rymy i wyraźny rytm. Pisany jest językiem poetyckim. Dzieło należy do liryki pośredniej – podmiot liryczny ujawnia swoje uczucia i przemyślenia nie wprost, a za pomocą jakiejś sytuacji lub jakiegoś obrazu.

Geneza wiersza „Śmierć pułkownika”

Powstanie listopadowe to polskie powstanie zbrojne, które wybuchło przeciwko Imperium Rosyjskiemu 29 listopada 1830 roku. Była to próba odzyskania niepodległości przez Polskę, która straciła suwerenność w wyniku rozbiorów pod koniec XVIII wieku. Zryw trwał przez niemal rok, a choć zakończył się klęską, miał ogromne znaczenie dla polskiej historii narodowej, gdyż symbolizował walkę o wolność i niepodległość.

Gdy wybuchło powstanie listopadowe, odmówiono jej udziału w naradzie komitetu powstańczego w Wilnie. Wtedy z pomocą dwojga swoich krewnych zorganizowała oddział powstańczy, ścięła włosy, włożyła męskie ubranie i ruszyła do walki. Szybko zyskała uznanie i przywiązanie podkomendnych. Zmarła w wieku 25 lat 23 grudnia 1831 r. z powodu gorączki wywołanej trudami tułaczki, ale jej poświęcenie, odwaga i determinacja pozostały żywe i stały się symbolem walki Polaków o wolność. Emilia Plater została przedstawiona przez Mickiewicza jako bohaterka godna naśladowania, która nie wahała się walczyć o ojczyznę i poświęcić za nią życie.

Treść wiersza „Śmierć pułkownika”

Akcja utworu dzieje się w środku puszczy, w chatce leśnika otoczonej przez żołnierzy, którzy przybyli, by oddać cześć umierającemu w środku pułkownikowi. Płacze też zgromadzony lud pragnący pożegnać wodza o wielkiej sławie.

Pułkownik prosi o przyprowadzenie do izdebki swojego konia, z którym pragnie się zobaczyć po raz ostatni. Podobnie jak bohaterski hetman Stefan Czarniecki chce też zobaczyć swój rynsztunek – mundur strzelecki, kordelas (typ noża), pas i ładunki. Później odbywa się ostatnie namaszczenie, podczas którego nawet najtwardsi starzy żołnierze modlą się i płaczą rzewnymi łzami.

Rankiem przed chatą nie ma już żołnierzy, gdyż pojechali walczyć z Moskalami. Pozostaje jednak lud, by zobaczyć ciało zmarłego pułkownika. Okazuje się nim być piękna dziewczyna w żołnierskiej odzieży – Litwinka, dziewica-bohater, Wódz Powstańców — Emilija Plater!.

Budowa wiersza „Śmierć pułkownika”

Wiersz „Śmierć pułkownika” składa się z pięciu strof. Pierwsze trzy liczą po osiem wersów, kolejna ma ich siedem, zaś ostatnia – pięć. Każdy z wersów zbudowany jest z dziesięciu sylab, więc nazywamy go dziesięciozgłoskowcem. W utworze występują rymy – przeważa wśród nich układ krzyżowy, ale pojawiają się również rymy okalające i parzyste.

„Śmierć pułkownika” – interpretacja

To, że tytułowym bohaterem utworu Adama Mickiewicza jest Emilia Plater, okazuje się dopiero w ostatnich wersach. Bohaterka zostaje przedstawiona jako pułkownik, wódz wielkiej mocy i sławy, stary żołnierz, rycerz – są to określenia przywodzące na myśl mężczyznę, tak samo jak porównanie do Stefana Czarnieckiego, będącego wzorem bohaterstwa i odwagi. Człowiek ten opłakiwany jest zarówno przez żołnierzy, nawet tych najtwardszych, którzy nigdy przedtem nie uronili łzy, jak i przez prosty lud, który z niepokojem dopytuje o zdrowie pułkownika. Tym większe zaskoczenie pojawia się u czytelnika, gdy okazuje się, że umierającym wodzem jest Emilia Plater – młoda i piękna dziewczyna, która rzeczywiście zachowuje się jak przywódca – prosi o przyprowadzenie jej konia i chce się pożegnać ze swoim rynsztunkiem. Podmiot liryczny gloryfikuje kobietę, podkreślając szacunek i oddanie, jakim darzyli ją podwładni, podziw dla jej odwagi, a także rozpacz ludzi po jej śmierci.

„Śmierć pułkownika” – motywy literackie

• Kobieta-żołnierz
• Walka o wolność
• Patriotyzm
• Odwaga
• Poświęcenie
• Śmierć
• Siła kobiety