Hobbit czyli tam i z powrotem

By przeczytać szczegółowe streszczenie „Hobbita…”, kliknij poniżej:

Autor i rok powstania

• Autor: John Ronald Reuel Tolkien – brytyjski profesor filologii klasycznej, znawca literatury staroangielskiej, poliglota (w różnym stopniu znał około 30 języków) i jeden z najważniejszych twórców gatunku fantasy. Autor powieści „Hobbit, czyli tam i z powrotem” i „Władca pierścieni”.
  • Rok wydania: 1937 
• Epoka: dwudziestolecie międzywojenne  (choć „Hobbit…” napisany został w międzywojniu, samego Tolkiena zalicza się raczej do twórców współczesnych).

Rodzaj i gatunek literacki „Hobbita…”

• Rodzaj literacki: epika (istnieje narrator opowiadający o wydarzeniach, świat przedstawiony, pojawia się wiele wątków składających na fabułę).
• Gatunek literacki: powieść fantasy (powieść to obszerne dzieło epickie podzielone na rozdziały, zawierające wiele bohaterów, opisów i dialogów. Powieść fantastyczna zawiera postaci i elementy fantastyczne, które nie istnieją w rzeczywistości; przedstawia nowy, wymyślony świat).

Literatura fantastyczna – utwory przedstawiające świat odmienny od rzeczywistego (np. „Hobbit czyli tam i z powrotem”) lub rzeczywisty zawierający elementy fantastyczne (np. „Harry Potter i Kamień Filozoficzny”). Pojawiają się postaci, zdarzenia i umiejętności nadnaturalne, cudowne, baśniowe czy ludowe. Wykorzystywane bywają przewidywania naukowo-techniczne. Najważniejsze odmiany literatury fantastycznej to literatura fantasy, science-fiction i horror.

Powieść fantasy – odmiana literatury fantastycznej obejmująca utwory, w których wydarzenia rozgrywają się w fantastycznym świecie, rządzącym się swoimi własnymi prawami. Istnieje tam magia – jest ona koniecznym elementem. Bohaterowie walczą ze złem, stojąc na straży dobra i porządku. Fantasy inspirowane jest baśniami, mitami i legendami.

„Hobbit…” jako powieść fantasy

W “Hobbicie…” istnieje świat przedstawiony odmienny od rzeczywistego, w którym istnieją siły dobra, po stronie którego stoją Bilbo, Gandalf i krasnoludy, oraz zła, wyrażającego się głównie w postaci smoka Smauga, goblinów, wargów i trolli. Pojawiają się bohaterowie fantastyczni, czyli tacy, którzy nie mogliby istnieć w naszym świecie – hobbity, elfy, krasnoludy, czarodziej, smok i mówiące zwierzęta, a także magiczne moce i przedmioty, na przykład pierścień, dzięki któremu można stać się niewidzialnym i różdżka Gandalfa, która umożliwia mu czarowanie. Czas akcji jest nieokreślony, choć wiemy, że rozgrywa się w ciągu roku pomiędzy końcem kwietnia a czerwcem.

Czas i miejsce akcji

Akcja “Hobbita” rozpoczyna się, gdy główny bohater – Bilbo Baggins ma około pięćdziesięciu lat i pod koniec kwietnia odwiedza go czarodziej Gandalf, kończy zaś powrotem Bilba do norki w Pagórku pod koniec czerwca kolejnego roku, po ponad rocznej wyprawie. Oprócz tego narrator wspomina też o wydarzeniach, jakie miały miejsce przed akcją, takich jak osiedlenie się krasnoludów w Samotnej Górze czy atak Smauga na dolinę Dal, oraz później – o szczęśliwym życiu Bagginsa i pokoju pomiędzy ludźmi, elfami i krasnoludami w okolicach Samotnej Góry. Bilba poznajemy, kiedy mieszka w wygodnej norce w Pagórku, a później, wraz z wyprawą, odwiedzamy kolejne fantastyczne, czyli wymyślone miejsca, takie jak kraina elfów Rivendell, niebezpieczne Góry Mgliste, dom Beorna, Mroczna Puszcza, Miasto na Jeziorze i Samotna Góra. Warto wiedzieć, że w dalszej części tej historii, czyli we “Władcy pierścieni”, dowiadujemy się, że świat w książce nazywany jest Śródziemiem, osada hobbitów to Hobbiton, a akcja toczy się w Trzeciej Epoce Śródziemia. W samym “Hobbicie” nie ma o tym mowy.

Bohaterowie „Hobbita”

Po stronie dobra:

• Hobbit Bilbo Baggins. Hobbity były to istoty mniejsze niż ludzie i krasnoludy, ubierające się kolorowo, mające tendencję do tycia w pasie i potrafiące bezszelestnie znikać. Miały owłosione stopy z twardymi podeszwami i nie nosiły butów.
• Krasnoludy to niskie i krępe istoty z długimi brodami, porywcze, dumne i waleczne, które trudniły się głównie kowalstwem i kochały skarby. W przeszłości osiedliły się w Samotnej Górze, z której wypędził ich Smaug. W drużynie mającej odbić Samotną Górę byli: Thorin Dębowa Tarcza, Dwalin i Balin, Kili i Fili, Dori, Nori i Ori, Oin i Gloin, Bifur, Bofur i Bombur.
• Gandalf jest czarodziejem, czyli bytem dysponującym wielką wiedzą i potrafiącym posługiwać się magią. To z jego inicjatywy wyrusza wyprawa przeciwko Smaugowi. Ma wielu przyjaciół i często znika, by załatwiać swoje sprawy. Powraca jednak zawsze wtedy, gdy jest naprawdę potrzebny. 
• Elfy są magicznymi stworzeniami o wielkiej wiedzy. W książce poznajemy ich dwa typy: strojące sobie żarty z krasnoludów i figlarne elfy z Rivendell, gdzie żył Elrond nazywany przez narratora “przyjacielem elfów”, a także elfy leśne, nieufne i wrogie krasnoludom, które nie były skore do zawierania przyjaźni.
• Ludzie – mieszkańcy Miasta na Jeziorze, dawniej zwanego Esgaroth i znakomicie prosperującego, a obecnie stanowiącego ledwie cień siebie z powodu działań Smauga. Wśród ludzi zasłużył się poważny i szlachetny Bard, który zabił smoka dzięki wskazówkom drozda.
• Beorn to człowiek potrafiący zmieniać się w niedźwiedzia, przez niektórych uważany za potomka pierwszych ludzi, a przez innych za potomka niedźwiedzi. Był bardzo nieufny i nienawidził goblinów. Pomógł bohaterom w podróży i przyczynił się do wygrania bitwy pięciu armii.
• Ukazany w powieści ród orłów przedstawiony jest jako piękne, dumne i silne stworzenia, które nienawidziły goblinów i miały dług wdzięczności wobec Gandalfa, dlatego pomogły bohaterom, a później wzięły udział w bitwie pięciu armii.
• Drozd i kruk Roak – ptaki, które odegrały rolę posłańców. Drozd przekazał Bardowi informację o słabym punkcie Smauga, a kruk Roak tłumaczył krasnoludom, co mówi drozd, a także pomógł powiadomić krasnoluda Daina (kuzyna Thorina) o oblężeniu Samotnej Góry.

Po stronie zła:

• Smaug – smok, który przejął Samotną Górę, wypędził z niej krasnoludów i przejął ich bogactwa. Był ogromny, inteligentny i pożądał bogactw, a gwałty i grabieże były dla niego czymś naturalnym.
• Gobliny – złe i okrutne stworzenia mieszkające w jaskiniach Gór Mglistych. Od chwili, gdy Gandalf zabił Wielkiego Goblina, przysięgły zemstę i tropiły krasnoludów aż do Samotnej Góry. Są wspólnym wrogiem ludzi, krasnoludów i elfów.
• Wargowie – agresywne wilcze plemię mieszkające na Skraju Pustkowia. Sojusznicy goblinów.
• Trolle – wielkie niebezpieczne stwory, które trudnią się grabieżami i nienawidzą krasnoludów, a wystawione na działanie słońca, zmieniają się w kamień. Również lubują się w gromadzeniu skarbów.
• Wielkie pająki – mieszkające w Mrocznej Puszczy okrutne i bezwzględne stworzenia nienawidzące elfów.
• Ważnym bohaterem jest też Gollum – czarna istota o wielkich oczach, mówiąca do siebie, mieszkająca w jaskini pod Górami Mglistymi. Gollum był posiadaczem pierścienia, który zgubił i który trafił do kieszeni Bilba. Choć w powieści jest bohaterem negatywnym – gdyż chce zabić i zjeść Bagginsa, we “Władcy pierścieni” odegra kluczową rolę i okaże się być postacią tragiczną.

Walka dobra ze złem

Walka dobra ze złem w powieści „Hobbit…” odbywa się na wielu płaszczyznach. Celem wyprawy jest odbicie Samotnej Góry i pokonanie Smauga, który jest symbolem chciwości i zła. Smok wypędził krasnoludów z ich siedziby, przejął skarby i doprowadził do upadku doliny Dal. Zło pojawia się też w postaci trolli, goblinów, wargów i wielkich pająków. Wszystkie te istoty są groźne, okrutne i nienawidzą ludzi, elfów i krasnoludów. Przesiąknięte złem są także miejsca, które odwiedzają bohaterowie: Góry Mgliste, Mroczna Puszcza, przed którą ostrzega Beorn, i Skraj Pustkowia. Zło wyraża się również w chciwości, która opanowała serce Thorina i obsesji Golluma na punkcie pierścienia. Pomimo pomocy ze strony ludzi, Thorin nie chciał wspomóc mieszkańców zniszczonego przez Smauga Miasta na Jeziorze i podzielić się skarbami, oraz uporczywie szukał arcyklejnotu. Gollum natomiast dla posiadania pierścienia skłonny był złamać dane słowo i zabić bez litości hobbita. Ostatecznym starciem się dobra ze złem jest bitwa pięciu armii, w której ludzie, elfy i krasnoludy musieli się zjednoczyć w walce z goblinami i wargami. Choć w pewnym momencie siły goblinów zaczęły przeważać, pomoc ze strony orłów i Beorna zadecydowała o zwycięstwie.

Przemiana głównego bohatera

Ważnym wątkiem utworu jest przemiana głównego bohatera. Bilbo Baggins jest domatorem kochającym wygody i na początku zdecydowanie odrzuca propozycję udziału w wyprawie. Nie wyobraża sobie na przykład, by nie mieć przy sobie chustki do nosa czy spóźnić się na obiad. Choć początki podróży są trudne, szybko przywyka do braku wygód. Odkrywa też w sobie pokłady odwagi, zaczynając od spotkania z trollami, gdy chce je okraść, by nie wracać z pustymi rękami, poprzez spotkanie z Gollumem i walkę z wielkimi pająkami w Mrocznej Puszczy aż do bitwy pięciu armii. Bilbo okazał się być też odporny na powab skarbów – nie opanowała go, tak jak innych, chciwość i chęć posiadania. Zrzekł się swojej części skarbu w imię pokoju. Nie bał się też podejmować trudnych ryzykownych decyzji, takich jak przekazanie arcyklejnotu Bardowi, i narażenie się tym na gniew Thorina i utratę jego przyjaźni. W trakcie powieści widzimy więc, jak Bilbo staje się dojrzalszy, odważniejszy i bardziej pewny siebie.

Motywy literackie w „Hobbicie…”

“Hobbit” zawiera wiele motywów literackich. Najważniejsze z nich to wędrówka – gromada wyrusza w daleką podróż, której celem jest odbicie Samotnej Góry przejętej przez smoka Smauga. Pojawia się tutaj motyw często towarzyszący wędrówce – dojrzewanie i przemiana głównego bohatera, a także wspomniana wcześniej walka dobra ze złem. Ponadto widać tu wyraźnie motyw chciwości i chęci posiadania – Thorin dla posiadania arcyklejnotu gotów jest wywołać wojnę, Gollum ma obsesję na punkcie pierścienia, a Smaug kocha skarby. Mamy też motyw przyjaźni i poświęcenia – krasnoludy początkowo nie ufają w zdolności Bilba, ale nabierają do niego szacunku i zaczynają go traktować jako jednego ze swoich, gdy Bilbo często ryzykuje życie, by pomóc przyjaciołom. W powieści wyraźny jest też motyw domu – wygodnej norki w pagórku, za którą Bilbo tęskni i do której finalnie wraca.

Hobbit – streszczenie w pigułce

Bilbo Baggins jest domatorem. Jego życie całkowicie odmienia się, gdy odwiedza go czarodziej Gandalf i gromada krasnoludów. Proponują mu udział w wyprawie, której celem jest odbicie Samotnej Góry, dawniej należącej do krasnoludów, przejętej wraz ze skarbami przez smoka Smauga.

Pierwszą przygodą Bilba jest spotkanie trzech trolli, które pojmały ich, ale szczęśliwie zmieniły się w kamienie, gdy dzięki pomocy Gandalfa przeoczyły wschód słońca. W drodze odwiedzili przyjaciela elfów Elronda, mieszkającego w Ostatnim Przyjaznym Domu, który odczytał ważne wskazówki z mapy Gandalfa. Przemierzając Góry Mgliste wpadli w pułapkę goblinów, a Bilbo w jaskini Golluma znalazł magiczny pierścień pozwalający stać się niewidzialnym. Ledwo uszli z życiem z rąk goblinów i wargów, czyli watahy nieprzyjaznych wilków. Poznali orły, które ich wówczas uratowały, oraz Beorna, który potrafił zamienić się w niedźwiedzia. W Mrocznej Puszczy wpadli w sieci ogromnych pająków – uratował ich wówczas Bilbo, korzystając z pierścienia znalezionego w Górach Mglistych. Po jego założeniu stał się niewidzialny i, rzucając kamieniami, pokonał pająki. Gdy krasnoludy zostały schwytane i uwięzione przez leśne elfy, z pomocą znów przyszedł Bilbo. Uwolnił towarzyszy i zamknął ich w beczkach, które elfy spławiały rzeką aż do Miasta na Jeziorze.

Po dotarciu do Miasta na Jeziorze bohaterowie otrzymali od ludzi pomoc, a później udali się do Samotnej Góry. Tam znaleźli sekretne wejście, a w środku niewidzialny Bilbo spotkał smoka i podczas rozmowy spostrzegł na jego piersi nieosłonięte miejsce. Po zaatakowaniu miasta za pomoc krasnoludom, smok został zabity przez Barda, dowiedziawszy się o słabym punkcie smoka od drozda, który podsłuchał rozmowę Bilba z krasnoludami. Ludzie chcieli, by Bard został nowym władcą, ale dotychczasowy władca, by odwrócić ich uwagę, zaczął ich podburzać przeciw krasnoludom. Mieszkańcy miasta zapragnęli części skarbów, by móc odbudować przed zimą domy zniszczone przez Smauga, jednak dla Thorina, przywódcy krasnoludów, najważniejsze stało się bogactwo. Zaczął obsesyjnie poszukiwać arcyklejnotu, który znalazł Bilbo i potajemnie oddał Bardowi, by pomóc mu w negocjacjach. Zaciętość krasnoludów doprowadziła do oblężenia Samotnej Góry. Gdy okazało się, że nadciągają gobliny z wargami, i ludzie, elfy i krasnoludy musieli w bitwie pięciu armii połączyć siły. Złe stwory zostały pokonane dzięki pomocy orłów i Beorna, zaś śmiertelnie ranny Thorin przeprosił hobbita za swoje zaślepienie. Po powrocie do domu Bilbo zastał swój majątek wyprzedany – z powodu jego długiej nieobecności stwierdzono, że z pewnością umarł. Hobbit odkupił swoje sprzęty i wiódł później szczęśliwy żywot, będąc dumnym, że z domatora zmienił się w wędrowca, któremu żadna podróż nie jest straszna.

Motywy literackie

• Podróż i wędrówka
• Przemiana wewnętrzna bohatera
• Walka dobra i zła
• Chciwość i skarb
• Przyjaźń i poświęcenie
• Obraz domu

By sprawdzić swoją znajomość „Hobbita…”, kliknij poniżej: