Balladyna – streszczenie

Bohaterowie:

Wdowa – uboga wiejska kobieta, matka dwóch córek
Balladyna – starsza córka, czarnowłosa i blada
Alina – młodsza siostra, różana i jasnowłosa
Grabiec – syn organisty, prostak i pijak, spotyka się z Balladyną
Kirkor – książę szukający żony
Pustelnik – dawny król Popiel III wypędzony przez brata
Filon – pasterz szukający kobiety idealnej
Goplana – nimfa, królowa jeziora Gopło
Chochlik i Skierka – pomocnicy Goplany
Kostryn – pochodzący z niemieckich książąt dowódca straży Kirkora i wspólnik Balladyny

„Balladyna” – streszczenie szczegółowe

Przed utworem pojawia się dedykacja do „Poety Ruin”. Juliusz Słowacki przyjaźnił się ze Zygmuntem Krasińskim, autorem dzieła „Irydion”. Dedykacja datowana jest na Paryż, 9 lipca 1839 r.

Akt I

Scena 1
Do Pustelnika przybywa Kirkor, prosząc o radę, jaką dziewczynę pojąć za żonę. Starzec odradza mu królewny jako podstępne niczym żmije. Pustelnik zwierza się, że był królem Popielem III, ojcem trojga dzieci zabitych z rozkazu brata. Niegdyś władał krajem i nosił koronę, dziś jest łachmaniarzem. Kirkor oddaje mu hołd i obiecuje rozprawić się z Popielem IV, krwawym władcą. Korona noszona przez uzurpatora nie jest prawdziwa – ta została przez Pustelnika zakopana w lesie. Starzec radzi Kirkorowi, by odnalazł ją i założył nowy, sprawiedliwy ród, a ożenić powinien się z chłopką o czystym sercu. Po odejściu młodzieńca do Pustelnika trafia egzaltowany Filon, marzący o kobiecie idealnej, której jednak nigdzie nie może znaleźć.

Scena 2
Skierka i Chochlik to słudzy Goplany, pani jeziora Gopło. Goplana jest nieszczęśliwa – zakochała się w człowieku, który wpadł w przerębel do jeziora, wprost na jej łoże. Musiała go oddać, inaczej by utonął, ale nie może o nim zapomnieć. Nagle nadchodzi Grabiec – to on okazuje się być owym mężczyzną. Grabiec to prostak i pijak, syn organisty. Mimo jego obcesowego zachowania Goplana jest zachwycona mężczyzną i chce się z nim spotkać wieczorem. Ten jednak odmawia, gdyż za borem czeka na niego inna – Balladyna. Rozczarowana Goplana poleca Chochlikowi, by sprawił, że Grabiec zabłądzi w lesie i nie dotrze na wieczorne spotkanie z Balladyną, zaś Skierce, by księcia przejeżdżającego nieopodal zatrzymał złamaną belką mostku, a później doprowadził go do chaty wdowy i dopilnował ożenku z jej córką.

Scena 3
Balladyna i Alina wraz z matką, Wdową, wracają do domu po dniu pracy w polu. Wdowa wyraźnie faworyzuje starszą Balladynę, choć kocha obie córki. Alina jawi się jako czysta, dobra i pracowita dziewczyna, pełna troski o matkę, zaś Balladyna to egoistka myśląca tylko o sobie. Ożywia się, gdy nadchodzi Kirkor. Mężczyzna utknął w lesie za sprawą czarów Chochlika – pod wozem załamał się mostek – i teraz szuka noclegu. Skierka chce wypełnić drugą część zadania, lecz nie wie, w której z dziewczyn Kirkor ma się zakochać, więc rzuca czar na obie. Kirkor nie potrafi wybrać, obie dziewczyny zaś deklarują miłość do księcia. Balladyna wygłasza piękną deklarację o poświęceniu i oddaniu życia za męża, zaś Alina obiecuje po prostu kochać i być wierną. Pragnie też, by w razie jej szczęścia obiecał, że do zamku zabierze także jej matkę i siostrę. Kirkor już skłania się ku jasnowłosej Alinie, gdy Wdowa mówi, że Balladyna też kocha matkę. Byłabym poczwarą niegodną twojej ręki, ale piekła, żebym się matki kochanej wyrzekła. Prócz matki, siostry, wszystko ci poświęcę – mówi Balladyna. Wdowa za podszeptem Skierki daje Kirkorowi pomysł. Rano dziewczęta pójdą do lasu zbierać maliny. Która pierwsza uzbiera pełny dzban, zwycięży i zdobędzie serce księcia. W nocy Balladyna wymyka się z domu na spotkanie z jej kochankiem – Grabcem.

Akt II

Scena 1
Nad ranem Goplana słucha relacji Skierki o miłości Kirkora do obu sióstr i zawodach w lesie. Na wieść, że Chochlikowi nie udało się przeszkodzić w schadzce z Grabca z Balladyną, Goplana ze złości zamienia Grabca w płaczącą wierzbę, by choć trochę odczuł jej smutek. Nadchodzą Alina i Balladyna. Pierwsza jest szczęśliwa, gdyż uzbierała już niemal cały dzbanek malin. Balladyna, nienawykła do pracy, ma ledwie parę na dnie. Jasnowłosa siostra snuje swoje rozważania o miłości do Kirkora, a Balladyna jest coraz bardziej mroczna, zacięta. Alina proponuje, że jeśli siostra kocha Kirkora i ją poprosi, może odda jej swój dzban. Jednak Balladyna nie chce prosić – zabija Alinę, wbijając jej nóż w serce, po czym pyta: „Co moje ręce zrobiły?”. Zaklęty w wierzbę Grabiec wydaje okrzyk: „Jezus Maryja!”. Balladyna ucieka, zaś zszokowana Goplana nie może pomóc Alinie i posyła Skierkę po Pustelnika. Nadchodzi Filon, który widząc Alinę zakochuje się w niej – uosabia ona ideał jego ukochanej. Wraz z Pustelnikiem zabierają ciało dziewczyny, by spróbować ją ożywić ziółkami starca. Na miejsce zbrodni powraca Balladyna, a niewidzialna Goplana postanawia udawać głos Aliny. Zwodzi ją, że to wszystko to tylko sen i jeśli zechce, jej siostra będzie żywa. Balladyna odrzuca tę możliwość, gdyby trzeba było – drugi raz popełniłaby zbrodnię. Goplana się ujawnia i przepowiada morderczyni, że odtąd wszystkie kwiaty będą wiedziały o jej winie, a natura będzie się mścić. Na czole Balladyny pojawia się krwawe znamię.

Scena 2
Z lasu powraca Balladyna z dzbankiem malin. Kirkor daje jej pierścionek i poleca przygotować się do ślubu. Balladyna kłamie zmartwionej matce, że Alina uciekła wraz jakimś młodzieńcem, który od pewnego czasu za nią chodził. Wdowa jest rozczarowana Aliną: Wyrodne dziecko!… Więc idź aż do piekła! Nie pomyślałaś na te stare oczy, że będą płakać… dobrze, bo nie będą płakać po tobie. Matka zauważa krwawe znamię na czole Balladyny, którego nie można zmyć. Na ślub dziewczyna zakłada czarna przepaskę i wpada w furię, gdy swaci śpiewają o białych kwiatach.

Akt III

Scena 1
Niektórzy ludzie z wioski są zazdrośni o szczęście Wdowy, która z nędzarki stała się teściową księcia i jedzie mieszkać w zamku. Inni oddają jej sprawiedliwość, mówiąc, że leczyła ubogich. Wszyscy zwracają uwagę na zachowanie Balladyny, która podczas ślubu się wywyższała. Zamiast tradycyjnego wianka na głowie miała czarną wstążkę zasłaniającą czoło. Ponadto po ślubie nakazała spalić wiejską chatę. Ludzie myślą, że dziewczyna wstydzi się swego pochodzenia. Przychodzi Grabiec i dowiaduje się, że Balladyna wyszła za mąż. Ludzie nie chcą wierzyć w jego przemianę w wierzbę i wyśmiewają go.

Scena 2
Balladyna jako młoda żona nie potrafi się cieszyć, choć osiągnęła swój cel. Dręczą ją wyrzuty sumienia, lecz wmawia sobie, że ludzie popełniają dużo gorsze czyny. Nadchodzi Kirkor, który oznajmia, że wyjeżdża na trzy dni. Chciałby, żeby Balladyna zdjęła wstążkę z czoła, ta jednak oznajmia, że złożyła ślub – będzie zakrywać czoło, póki nie powróci Alina. Po wyjeździe męża Balladyna zawiązuje pakt z Kostrynem pochodzącym z niemieckich książąt, dowódcą straży jej męża. Mężczyzna nazywa ją aniołem i uważa, że tak jak on jest obca – gdyż pochodzi z raju. Balladyna jest przekonana, że znalazła bratnią duszę. Przychodzi Wdowa i jest przez córkę oschle traktowana. Balladyna każe matce przebywać na wieży, a strażom – odprawić wóz z przyjaciółmi matki, którzy przyjechali w odwiedziny. Kostryn przygotowuje ucztę poślubną, na którą mają przybyć wasalowie. Mówi też, że właśnie odprawił jakiegoś chłopa żądającego spotkania z Balladyną – Grabca. Balladyna mówi Kostrynowi: O! ty, syn książęcy, (…) z tysiąca tysięcy możesz być pierwszym, byleś tajemnicy umiał dochować.

Scena 3
Pustelnik daje Kirkorowi rady, jak zdobyć koronę Lecha. Radzi też, by wypróbował lojalność swej żony, posyłając jej zapieczętowaną skrzynię i polecając jej nie otwierać. Po odjeździe młodzieńca nadchodzi Filon pytać o Alinę, ale dowiaduje się od starca, że nie udało się jej ożywić. Załamany odchodzi. Następnie po pomoc przybywa Balladyna. Pustelnik domyśla się, że jej rana to znamię morderczyni. Przerażona Balladyna chce go przekupić złotem, lecz nadal się wypiera zabójstwa. Pustelnik proponuje, że ozdrowi Alinę, co zmaże plamę, ale Balladyna stanowczo odrzuca tę możliwość: Ha! wyrzekłeś, że siostra moja zbudzi się?… ja wolę umrzeć. Starzec przepowiada kobiecie koszmarne życie z wyrzutami sumienia.

Scena 4
Skierka znajduje w lesie koronę Lecha. Nadchodzi Grabiec, żaląc się, że go zbito przy dworze, gdy wołał o spotkanie z Balladyną. Goplana, by kupić sobie jego uczucia, spełnia jego marzenie: by wyglądać jak król dzwonkowy. Wróżka odziewa go po królewsku i daruje mu koronę Lecha. Po jej odejściu Chochlik zamawia karetę z piekła i zabiera Grabca na przyjęcie Balladyny.

Scena 5
Kostryn słyszał rozmowę Balladyny z Pustelnikiem. Balladyna martwi się tym, że starzec ją wyda. Nadjeżdża posłaniec Kirkora – Gralon. Przekazuje kobiecie zapieczętowaną skrzynię i poleca jej nie otwierać, jak kazał Kirkor. Później opowiada, że wraz z panem jechali przez las i zobaczyli trupa. Kostryn wypytuje mężczyznę tak, by Balladyna pomyślała, że jej sekret się wydał. Przerażona kobieta zabija Gralona. Kostryn mówi, że teraz są wspólnikami i bierze na siebie połowę jej strachu, tajemnic i rozpaczy.

Akt IV

Scena 1
Na zamku trwa uczta. Uczestniczy w niej przebrany za króla dzwonkowego Grabiec. Zachowuje się jak prostak, jednak traktowany jest jak możny z powodu swej korony. W czasie rozmowy o herbach Balladyna kłamie, że jest księżniczką wygnaną przez swego wuja Popiela, a jej matkę zamurowano w pałacu. Wówczas na ucztę schodzi Wdowa. Balladyna nie przyznaje się do niej, nazywa ją starą żebraczką i każe ją wyrzucić. Wdowa początkowo nie wierzy w okrucieństwo córki, lecz później wyrzeka się jej i odchodzi w burzę. Nadchodzi posłaniec Kirkora z wieścią, że pan pokonał Popiela IV i został ogłoszony przez lud królem, lecz odmówił korony. Rzekł, że małżeństwem z chłopką Balladyną zrzekł się miana grafa, gdyż pragnie spokojnego wiejskiego życia. Poza tym jego żona to prosta dziewczyna niestworzona do rządzenia. Na te słowa Balladyna się wścieka. Kirkor ogłosił bezkrólewie, a władzę otrzyma ten, kto zjawi się na zamku z koroną Lecha. Na te słowa wszyscy zaczynają patrzeć na nieświadomego niczego Grabca. Chochlik i Skierka śpiewami o malinach, znamieniu i siostrach mieszają Balladynie zmysły. Morderczyni widzi cień Aliny, zasypia i budzi się. Obawia się, że mówiła przez sen o swoich winach. Gdy powietrze przesyca zapach malin, Balladyna mdleje, a Kostryn prosi, by goście poszli do swoich komnat spać.

Scena 2
Kirkor mówi Pustelnikowi, że kto pojawi się z prawdziwą koroną Lecha, oskarżony zostanie o jej kradzież. Mężczyzna wyrusza, by walczyć o prawdę w imieniu prawdziwego króla, Popiela III. Pustelnik chciałby, by ten szlachetny rycerz nigdy nie dowiedział się, kogo pojął za żonę. Przybywa Wdowa, która podczas burzy została oślepiona i postradała zmysły. Odchodzi, śpiewając dziwną pieśń, a Pustelnik przysięga szukać dla niej sprawiedliwości.

Scena 3
Wszyscy goście zamku śpią. Chochlik i Skierka w zamku słyszą czyjeś kroki.

Scena 4
Balladyna z nożem idzie w stronę komnaty Grabca. Usprawiedliwia się, że nie mogła spać, a nóż leżał obok niej i jedynie go wzięła. Idzie na wieżę, zabić Grabca i odebrać mu koronę.

Scena 5
Kostryn kieruje się na wieżę, powodowany żądzą władzy. On również dla władzy gotów jest dokonać morderstwa, ale napotyka wracającą z wieży Balladynę, która go ubiegła. Kobieta umazana jest krwią i nie może w ciemności odnaleźć korony. Znajduje ją Kostryn i uprzedza kobietę, że właściciel korony zostanie przez Kirkora uznany za uzurpatora, ale ona się nie boi, wierząc w liczebność swojej armii. Poleca mężczyźnie zabić Pustelnika, wówczas tylko ich dwoje będzie wiedziało o popełnionych przez nich zdrodniach. Kostryn poprawia ją, że troje – Balladyna jest w ciąży.

Akt V

Scena 1
Dręczona wyrzutami sumienia Goplana odlatuje z kluczem żurawi do dalekiej krainy. Jej manipulacje doprowadziły do wielu tragicznych wydarzeń.

Scena 2
Kirkor szykuje się do walki, nie wiedząc, że to Balladyna jest jego przeciwnikiem. Goniec przynosi wieść o tym, że Pustelnika znaleziono martwym. Starzec wisiał powieszony na gałęzi.

Scena 3
Kostryn prosi Balladynę, by pozostała w namiocie, a sam idzie walczyć. Balladyna obawia się, co będzie musiała zrobić, jeśli mężczyzna przegra. Na wypadek przegranej przygotowuje sobie zatruty nóż, którym zamierza się przebić. Goniec mówi, że przekupiono złotem dwustu ludzi Kirkora, by przeszli na stronę Balladyny. Kostryn wygrywa bitwę, a Kirkor ginie w walce. Balladyna przyjmuje poselstwo i zaczyna rządzić twardą ręką. Buntowników każe powiesić. Chleb przyniesiony przez posłów kroi na dwie części zatrutym nożem. Jedną z nich daje Kostrynowi, że słowami, że należy mu się pół królestwa i całe jej serce. Kostryn zjada chleb.

Scena 4
W mieście widziano klucz żurawi unoszących bladą postać kobiecą. Mają też miejsce inne niepokojące wydarzenia. Kanclerze i panowie oczekują króla. Do komnaty wchodzą Balladyna i Kostryn. Balladyna dowiaduje się, że obowiązkiem królowej jest sądzić. Nagle Kostryn czuje, że został otruty i wskazuje przed śmiercią na swoją towarzyszkę. Balladyna mówi, że majaczył. Cieszy się, że teraz nikt nie wie o jej zbrodniach, i głośno przysięga być sprawiedliwą władczynią. Poleca odnaleźć ciało Kirkora i je pochować, po czym rozpoczyna rządzenie. Najpierw przychodzi lekarz Kostryna, oskarżając nieznanego sprawcę o otrucie. Balladyna musi osądzić sprawcę (siebie) winnym. Drugim wnoszącym jest Filon, mówiący o zabiciu pięknej Aliny. Balladyna ponownie musi osądzić nieznanego sprawcę winnym. Wówczas wchodzi niewidoma Wdowa, skarżąc się na okrucieństwo córki, która wyparła się matki i wygnała ją z zamku. Kanclerz nakazuje matce podanie imienia jej córki, jednak gdy Wdowa słyszy, że karą za wyrzeczenie się rodzica jest śmierć, nie chce wydać swojego dziecka. Zostaje zabrana na tortury, ale umiera, milcząc. Balladyna musi osądzić wyrodną córkę. Gdy wypowiada słowa: „Winna jest śmierci”, zabija ją piorun.

Epilog
Wawel przedstawia się jako dziejopis i świadek tych wydarzeń. Na pytania publiczności opowiada zawile i nie potrafi opowiedzieć się po żadnej ze stron – pochlebia i królom, i poetom. Stara się wskazać, z jakiego rodu wywodzi się Balladyna, i uważa jej rządy za sprawiedliwe. Publiczność nie chce go słuchać i odsyła go za kulisy.

By sprawdzić swoją wiedzę o Balladynie, kliknij poniżej: