Współczesny język polski nie jest jednolity. Można wyróżnić w nim różne odmiany ze względu na następujące kryteria:
- Kanał komunikacyjny – język można stosować w mowie i na piśmie, może też być stosowany w sposób staranny (jak np. w szkole czy urzędzie) oraz swobodny (np. w rozmowie ze znajomymi).
- Język danego środowiska – innym słownictwem posługują się np. lekarze, pracownicy naukowi, więźniowie, uczniowie i sportowcy.
- Style funkcjonalne – w różny sposób formułujemy wypowiedź w zależności od tego, do kogo ją kierujemy i co chcemy nią osiągnąć.
- Zasięg terytorialny – w zależności od regionu Polski, ludzie mogą wypowiadać się w nieco inny sposób.
Słuchając uważnie ludzi mieszkających w różnych regionach można usłyszeć różnice pomiędzy tym, w jaki sposób się wypowiadają. Różnice te mogą dotyczyć przede wszystkim wymowy głosek, sposobu akcentowania, formy gramatycznej wyrazów, odmiennego słownictwa.
Przyjrzyj się poniższym obrazkom. Jak na poszczególne obiekty mówi się w Twoim regionie?
W zależności od terytorium, zasięgu i użytkowników posługujących się daną odmianą, możemy zdefiniować następujące pojęcia:
- Język ogólnonarodowy to taki język, którym ludzie porozumiewają się na terytorium całego kraju, Jest on zrozumiały dla wszystkich i stosowany w miejscach takich jak szkoły, urzędy i media. Obejmuje gramatykę, słownictwo i wymowę.
- Ma on swoją wersję mówioną i pisaną.
- Podlega regułom poprawności.
- Jest jednolity i stabilny.
- Rozwija się.
- Dialekty – mowa ludności wiejskiej obejmująca większy obszar.
- Zwykle mają tylko odmianę mówioną.
- Nie podlegają regułom poprawności, opierają się na zwyczaju językowym.
- Dialekty różnią się między sobą.
- Nie rozwijają się.
- Gwara – mowa ludności wiejskiej obejmująca mniejszy obszar. Do danego dialektu przynależy zwykle od kilku do kilkudziesięciu gwar.
Zagraj!
Język polski 