Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne

Na skróty:

ocd

Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD – Obsessive compulsive disorder) dawniej zwane były nerwicą natręctw. Jest to rodzaj zaburzenia lękowego, które dotyka około 2% ludzi, w ponad połowie przypadków przed dwudziestym rokiem życia. Osoby cierpiące na OCD doświadczają powtarzających się myśli (zwanych obsesjami), których nie są w stanie kontrolować, lub odczuwają przymus wielokrotnego powtarzania określonych czynności (zwanych kompulsjami), które mają pomóc w pozbyciu się lęku.

Ważne jest, żeby pamiętać, że niemal każdy człowiek ma swoje rytuały, które pomagają mu w zachowaniu w życiu porządku bądź uspokojeniu się w stresującej sytuacji, co jest całkowicie normalne. Jednak w przypadku zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych rytuały te stają się przymusem, który musi być wykonany – osoba chora może być przekonana, że jeśli ich nie wypełni, może stać się coś złego. Wpływa to negatywnie na jej życie, gdyż obsesje i kompulsje mogą całkowicie przejąć nad nią kontrolę – po wypełnieniu rytuałów niepokojące myśli powracają, czasami osiągając jeszcze większe natężenie. W ten sposób niektórzy wpadają w pułapkę cyklu powtarzających się czynności, nie mogąc się powstrzymać od ich wykonywania.

Rytuały wypełniane przez osoby dotknięte zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi mogą być dla innych osób całkowicie zrozumiałe (np. sprawdzanie, czy zamknęło się drzwi, czy wyłączone są urządzenia elektroniczne lub ma się ze sobą dokumenty), mogą również wydawać się zupełnie irracjonalne (jak na przykład nienastępowanie na szczeliny w płytach chodnikowych, liczenie samochodów czy ciągłe dezynfekowanie dłoni). Warto też wiedzieć, że zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne nie są związane tylko z utrzymywaniem porządku. Istnieje błędne przekonanie, że OCD to tylko pedantyzm, czyli utrzymywanie przestrzeni wokół siebie w nienagannym ładzie, tymczasem objawy obejmować mogą wiele innych zachowań.

Objawy nerwicy natręctw

Osoby cierpiące na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne mogą odczuwać jeden lub wiele symptomów o różnym stopniu nasilenia:

  • stałe martwienie się, czy o czymś nie zapomniały (Czy na pewno zamknąłem drzwi? Czy wyłączyłam kuchenkę? Czy odłożyłem na miejsce moje książki?),
  • obawa, że zrobiły coś w niewłaściwy sposób (Czy zamknąłem drzwi na klucz? Czy wyłączyłam pralkę właściwym przyciskiem? Na pewno nic więcej nie znajdowało się w skrzynce na listy?),
  • ciągłe sprawdzanie, czy wykonały pewne czynności prawidłowo (np. kilkukrotne wracanie do domu, by sprawdzić zamknięcie drzwi na klucz czy wyłączenie żelazka, stałe upewnianie się, że okna są pozamykane),
  • spędzanie dużej części dnia na sprzątaniu bądź układaniu rzeczy w określony sposób (np. ubrania w szafie MUSZĄ być poukładane kolorami, a maskotki ustawione na swoich miejscach),
  • odczuwanie niepokoju, kiedy coś jest niepoukładane tak, jak powinno (niemożność zaśnięcia, jeśli coś jest ułożone inaczej, niż zwykle),
  • odczuwanie strachu przed brudem lub zarazkami,
  • unikanie dotykania innych ludzi lub przedmiotów w obawie przed zarazkami,
  • nadmierne szorowanie dłoni lub stałe branie prysznica w celu zmycia z siebie nieistniejącego brudu,
  • zmaganie się z wywołującymi niepokój natrętnymi myślami i obrazami,
  • odczuwanie presji, by wykonać pewne rytuały w celu uniknięcia negatywnych wydarzeń (Jeśli nastąpię na szczelinę chodnikową, będę mieć pecha! Jeśli nie odmówię modlitwy, to coś złego stanie się moim bliskim),
  • przekonanie, że można poradzić sobie z problemami tylko wykonując określone rytuały (Kiedy skończę sprzątać, wszystko będzie dobrze. Jeśli pójdę tą drogą do szkoły, zaliczę sprawdzian),
  • doznawanie stresu i uczuć takich jak poczucie winy, frustracja, odpowiedzialność za wydarzenia, na które nie mamy wpływu (np. To moja wina, że zdarzył się ten wypadek, bo nie wyszłam z domu w odpowiedni sposób).

Jeśli rozpoznajesz u siebie jeden lub więcej objawów, nie musi to oznaczać, że cierpisz na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Jeśli jednak czujesz, że natrętne myśli i przymus powtarzania określonych czynności utrudniają twoje normalne funkcjonowane, powinieneś skorzystać z profesjonalnej pomocy. Porozmawiaj z pedagogiem lub psychologiem szkolnym, powiedz o tym, co czujesz rodzicowi bądź zgłoś się do lekarza pierwszego kontaktu. Powiedzą ci oni, jak skontaktować się z psychologiem, który dokona diagnozy i pomoże ci w poradzeniu sobie z natręctwami.

zaburzenia-obsesyjno-kompulsyjne

Jak walczyć z natręctwami?

W przypadku poważniejszych stanów, kiedy osoba traci kontrolę nad natrętnymi myślami i wpada w ciąg rytuałów, konieczna jest pomoc psychologa. Dobiera on terapię indywidualnie, tak by jak najlepiej odpowiadała stanowi i potrzebom pacjenta. Zwykle w przypadku pacjentów z OCD sprawdza się terapia behawioralno-poznawcza (CBT), która ma na celu zidentyfikowanie negatywnych myśli i ocenę ich prawdziwości, a przez to zmianę sposobu myślenia będącego przyczyną powstania natręctw. Terapeuta pomaga pacjentowi zidentyfikować te myśli, które są dla niego szkodliwe, a później ocenić, ile wspólnego mają one z rzeczywistością. Przykładowo, myśl: „Jeśli nie pójdę do szkoły tą samą drogą, co zawsze, spotka mnie tam niepowodzenie” wywołuje uczucie strachu i niepokoju, oraz prowadzi do reakcji organizmu, np. ucisku w klatce piersiowej, skurczu żołądka. Najczęściej popełniamy błędy poznawcze, które zaburzają nasz obraz rzeczywistości: generalizujemy, katastrofizujemy, skupiamy się na swoim punkcie widzenia i żywimy przekonanie, że wiemy, co myślą i czują inni. Terapeuta pomaga je uchwycić i spojrzeć na nie krytycznie. W momencie zrozumienia, skąd biorą się negatywne myśli oraz jak wpływają na nasze uczucia i reakcje organizmu, możemy pokonać nasze trudności.

U osób niemogących podjąć terapii, których zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne osiągają bardzo duże natężenie i uniemożliwiają im normalne funkcjonowanie, może być potrzebne zastosowanie farmakoterapii.

W przypadku natręctw odczuwanych w mniejszym stopniu i bądź uciążliwych, które nie przeszkadzają w codziennym życiu, można spróbować zastosować techniki pozwalające zminimalizować wpływ obsesyjnych myśli. Przede wszystkim obserwuj swoje myśli i sytuacje, które wywołują twój niepokój. Bądź świadom tego, jak myśli wpływają na uczucia i zachowania.

ocd

  • Staraj się walczyć z przymusem wykonywania rytualnych czynności – co prawda zmniejszają one uczucie lęku, ale jedynie na chwilę. Później natrętne myśli powracają, często mając zwiększone natężenie.
  • Podważaj sens wykonywania rytuałów i podejmuj wyzwania, by je ograniczyć lub zaprzestać ich wykonywania. Zadawaj sobie pytania, co się stanie, jeśli np. zamiast 3 minut będziesz myć dłonie przez 2,5 minuty – i sprawdzaj to do czasu, gdy upewnisz się, że mycie rąk zarówno przez 3 minuty, jak i 30 sekund przynosi podobne efekty.
  • Staraj się nie unikać sytuacji, które są dla ciebie trudne. Jeśli twoim lękiem jest przekonanie, że wywołasz pożar, i przez to unikasz jakichkolwiek aktywności związanych z ogniem lub elektrycznością – gotowania, prasowania czy nawet posiadania w domu świec, utrzymujesz swój lęk. Podejmując się tych wyzwań i zachowując zwykłą ostrożność, udowodnisz sobie, że potrafisz ugotować obiad i nie spalić przy tym domu.
  • Staraj się nie odpychać natrętnych myśli, lecz je kwestionować. Często ludzie mają tendencje do ignorowania lub prób blokowania niechcianych myśli. Jeśli jednak usilnie nie chcemy o czymś myśleć, tak naprawdę nie potrafimy się od tego uwolnić. Lepszą taktyką jest więc analiza pojawiających się w głowie obrazów: Czy na pewno uniknę pytania na lekcji, jeżeli pójdę do szkoły moją „szczęśliwą” drogą, czy też nie ma to żadnego wpływu na decyzję nauczyciela?
  • Dziel się swoimi doświadczeniami – rozmowa z kimś zaufanym może być bardzo pomocna. Pozwala na nabranie nieco większego dystansu oraz na introspekcję i zrozumienie, co się dzieje w naszej głowie.
  • Mów, jak mogą ci pomóc inni. To ważne, by w momentach napięcia i niepokoju powiedzieć, co się dzieje, komuś zaufanemu. Zwykle bliscy nie wiedzą, jak mogą cię wesprzeć – wskazuj im więc, jak mają się zachować lub czego nie robić.
  • Znajdź coś, co ma na ciebie dobry wpływ i pozwala ci się zrelaksować oraz uwolnić od natrętnych myśli. Może to być spacer, ćwiczenia fizyczne, słuchanie ulubionej muzyki, odpowiednie ćwiczenia oddechowe czy też zabawa z psem.
  • Pamiętaj, że jeśli poczujesz, że potrzebujesz pomocy – koniecznie zgłoś się do psychologa.

Uczeń z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi

Dla nauczycieli objawy nerwicy natręctw u uczniów, podobnie zresztą jak innych zaburzeń psychologicznych, mogą nie być oczywiste. Dlatego tak ważne jest indywidualne podejście do każdego wychowanka, szczera rozmowa, a także współpraca z rodzicami oraz pedagogiem i psychologiem szkolnym. Zrozumienie, co dzieje się w głowie ucznia, jest niezwykle trudne – często bowiem dzieci i młodzież nie dzielą się swoimi problemami i ukrywają przed dorosłymi fakt zmagania się z obsesjami. Może to wynikać ze wstydu, z obawy przed otworzeniem się, braku zaufania lub wiary w możliwość uzyskania pomocy. Często więc uczniowie, zmagając się z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi, są przez rodziców i nauczycieli niesprawiedliwie posądzani o krnąbrność lub brak wiedzy.

Może się zdarzyć, że zarówno obsesyjne myśli, jak i rytuały rozgrywają się tylko w głowie ucznia. Zapytany na lekcji przez nauczyciela, może milczeć, a tymczasem w głowie przeprowadzać cały proces (np. odliczenie do stu, odmówienie modlitwy, ułożenie odpowiednich zdań bądź przegląd możliwych scenariuszy). Zniecierpliwiony nauczyciel natomiast tego nie widzi – w jego odczuciu uczeń nie zna odpowiedzi bądź ignoruje pytanie. Dlatego więc należy działać w jak najlepszym interesie dziecka, i w przypadku, gdy pojawiają zachowania, które trudno wytłumaczyć, należy podjąć rozmowę i upewnić się, co jest ich przyczyną.

Opracowano z pomocą: youngminds.org.uk, moodjuice.scot,nhs.uk, psychologiawpraktyce.pl

Przydatne linki: