Treny

By przejść do opracowania poszczególnych trenów, kliknij poniżej:

Treny Jana Kochanowskiego – opracowanie

• Autor: Jan Kochanowski
• Rok powstania: 1580
• Epoka: renesans

Rodzaj i gatunek literacki

Ze względu na rodzaj literacki treny należą do liryki, potocznie zwanej również poezją.

• Obejmuje ona utwory, których treścią są osobiste uczucia, przeżycia, nastroje i refleksje.
• Osoba wypowiadająca się to podmiot liryczny.
• Język jest zupełnie inny od codziennego – nazywamy go poetyckim lub artystycznym, gdyż zawiera wiele środków stylistycznych.
• Niemal zawsze utwory liryczne mają formę wiersza, czyli pisane są z podziałem na wersy.

Z kolei na gatunek literacki “Trenów” wskazuje sama nazwa cyklu – są to treny. Tren jako gatunek literacki wywodzi się ze antyku. W starożytnej Grecji tren był utworem lirycznym o charakterze żałobnym, poświęconym zmarłej osobie – zwykle komuś sławnemu bądź zasłużonemu. Miał wyrażać żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiać jej cnoty. Każdy tren składał się z następujących części:

• wyjawienie przyczyny bólu,
• wyliczenie zalet zmarłego,
• opłakiwanie,
• pocieszenie,
• pouczenie.

Treny jako cykl

Jan Kochanowski wykorzystał te zasady budowy trenów, tworząc swój cykl trenów, choć w nowatorski sposób poświęcił je nie, jak w antyku, osobie sławnej, a swojej córeczce. W początkowych utworach podmiot liryczny jest pogrążony w cierpieniu. Wszystko przypomina mu o Orszulce, nie może pogodzić się z tym, że dziewczynka zmarła. Wychwala jej zalety, opisuje, jak wspaniałą była osobą. Następnie ojciec stopniowo zaczyna odzyskiwać spokój ducha i godzić się z losem. W ostatnim trenie, widzi we śnie Orszulkę na rękach swej zmarłej matki, która pociesza go i zapewnia, że odejście dziecka było planem Bożym. Mówi też, że powinien godnie znosić swoje cierpienie, które jest nieodłączną częścią człowieczeństwa. W cyklu “Trenów” widzimy więc załamanie się wyznawanej przez Kochanowskiego filozofii stoickiej, która zalecała spokój i opanowanie w każdej sytuacji. Poeta przechodzi kryzys światopoglądowy i kryzys wiary, które jednak prowadzą do jego pogodzenia się z losem i odzyskania spokoju wewnętrznego.

Geneza trenów

W 1578 lub 1579 roku zmarła córka Kochanowskiego, około dwuipółletnia Urszula. Choć nie była jedynym dzieckiem poety, zajmowała w jego sercu szczególne miejsce – pomimo młodego wieku przejawiała talent pisarski i wróżono jej bycie następczynią ojca. Ponadto była dzieckiem rezolutnym, radosnym i przez wszystkich kochanym. Jej niespodziewana śmierć była dla pisarza wielką tragedią. By poradzić sobie z żałobą, w ciągu kolejnych miesięcy napisał cykl trenów, w których córeczkę nazywa Orszulką, i prezentuje uczucia ojca załamanego po śmierci dziecka. Właśnie dlatego podmiot liryczny „Trenów” możemy utożsamić z autorem – Kochanowski bowiem wykorzystał w nich własne uczucia i doświadczenia. „Treny” zostały wydane w 1580 roku w Krakowie.

Najważniejsze treny Jana Kochanowskiego

• Tren I – podmiot liryczny pogrążony jest w głębokiej rozpaczy. Jego córka zmarła, pozbawiając go wszelkiej radości. Podmiot liryczny czuje ogromną bezradność, niczym słowik, którego pisklę zostało porwane przez smoka. Szczebiotanie, miotanie się i atakowanie smoka niczego nie może zmienić. Śmierć jest zbyt silna i zbyt okrutna, wszelkie płacze i lamenty są próżne. Nic nie przywróci mu jego dziecka.
• Tren V – Orszulka zostaje przyrównana do oliwki, która wzrasta tak jak pęd oliwki. Jednak nim odrośnie, zostaje ścięta przez nieostrożnego ogrodnika. Podmiot liryczny czuje głęboki smutek i nie widzi nadziei. Zwraca się w apostrofie do Persefony, jako bogini zmarłych.
• Tren VII – podmiot liryczny przygląda się ubrankom pozostałym po jego zmarłej córce. Ich widok sprawia mu ból – wie, że dziewczynka już nigdy ich nie założy. Ojciec rozmyśla nad losem córki – zamiast ślubu i małżeńskiego łoża od losu otrzymała trumnę, zamiast sukni i posagu – sukienkę pogrzebową i grudkę ziemi. Wszystkie nadzieje ojca umarły razem z Orszulką.
• Tren VIII – podmiot liryczny rozmyśla o tym, jak pusty jest dom bez Orszulki. Przywołuje w pamięci czasy, kiedy głośny śmiech dziewczynki i jej żywotność sprawiały domownikom radość. Bez niej wszystko wygląda inaczej – jest cicho, pusto i smutno. 
• Tren XIX albo Sen – podmiot liryczny odzyskuje spokój. We śnie zobaczył swoją zmarłą matkę trzymającą Orszulkę na rękach. Matka wyjaśnia poecie, że przybyła, by jeszcze raz mógł zobaczyć swoją córkę. Mówi, że duch jest silniejszy od ciała, a żałość po śmierci dziewczynki jest niepotrzebna – teraz znajduje się ona w lepszym miejscu i oszczędzone jej cierpienia, jakie przynosi życie. Spotkanie przynosi podmiotowi lirycznemu ukojenie. 

„Treny” Kochanowskiego – motywy literackie

• Śmierć i jej wpływ na najbliższych
• Żałoba i próby przezwyciężenia załamania
• Miłość rodzicielska (ojcowska)
• Kryzys światopoglądowy i kryzys wiary
• Przemiana wewnętrzna
• Dom i obecność dziecka

Sprawdź swoją wiedzę o Trenach, klikając poniżej: