Antygona

By przeczytać szczegółowe streszczenie „Antygony” Sofoklesa, kliknij poniżej:

„Antygona” – opracowanie

• Autor: Sofokles
• Czas powstania: V wiek p. n. e.
• Epoka: starożytność

Rodzaj i gatunek literacki „Antygony”

Rodzaj literacki – dramat:

• Jest dziełem stworzonym z myślą o wystawieniu na scenie.
• Nie istnieje tutaj nadrzędny podmiot literacki.
• O wydarzeniach dowiadujemy się dzięki wypowiedziom bohaterów i wskazówkom autora.
• Utwór pisany jest z podziałem na role i składa się z tekstu głównego i pobocznego, czyli dialogów i monologów bohaterów oraz wskazówek autora dotyczących realizacji, inaczej zwanych didaskaliami.

Gatunek literacki – tragedia:

• Przedstawia bohaterów, którzy uwikłani są w jakiś konflikt i zmuszeni, by dokonać wyboru pomiędzy dwiema równorzędnymi racjami.
• Cokolwiek zdecydują bohaterowie, spotkają ich konsekwencje.
• Bohaterowie są zatem postaciami tragicznymi, a o ich losie decyduje siła wyższa – fatum, czyli nieodwołalna decyzja bogów. 

Cechy tragedii antycznej na przykładzie „Antygony”

• Zasada trzech jedności oznacza, że wydarzenia mogły się rozgrywać w jednym miejscu, w ciągu jednego dnia i dotyczyć tylko jednego tematu. “Antygona” prezentuje jeden wątek i obejmuje jeden dzień, zaś miejscem akcji jest tylko dwór tebański – jeśli coś dzieje się poza jego murami, donosi o tym posłaniec. 
• W tragediach stosowano tylko styl poważny i podniosły, pasujący do wydarzeń. Nazywamy to zasadą decorum. W “Antygonie” nie znajdziemy fragmentów komicznych ani postaci wypowiadających się w stylu potocznym.
• Bohaterowie byli osobami z wyższych sfer o niezmiennym charakterze, wierni swoim ideałom i przekonaniom. Antygona wie, że jej decyzje sprowadzą na nią śmierć, ale do końca działa w zgodzie ze swoim sumieniem.
• Bohater zmagał się z konfliktem tragicznym, czyli dwiema równorzędnymi racjami, co prowadziło do jego upadku. Antygona postawiona jest przed wyborem, czy podporządkować się prawu boskiemu nakazującemu chować zmarłych, czy sprzecznemu z nim prawu ludzkiemu ustanowionemu przez króla Kreona.
• Los bohatera jest wynikiem fatum, i tutaj są to nieszczęścia trapiące Labdakidów, czyli ród, do którego należała główna bohaterka.
• Celem tragedii było przeżycie przez widzów uczucia litości i trwogi, które miały prowadzić do katharsis, czyli oczyszczenia umysłu z tłumionych emocji i negatywnych myśli.
• Tematyka tragedii antycznych zaczerpnięta była głównie z mitologii, często powiązanej z historią. Labdakidzi to mitologiczny ród, do którego należy główna bohaterka.
• Ważna była obecność chóru, którzy komentował wydarzenia i uczył widzów, przywołując zagadnienia moralne.
• Tragedie podzielone były na stasimony (pieśni chóru) i epejsodia (sceny aktorów).

Streszczenie w pigułce

Tuż przed rozpoczęciem się akcji Teby najechał Polinik, pragnący przejąć władzę. Naprzeciw niego stanął z armią jego brat Eteokles. Doszło do walki i obaj zginęli w bratobójczej walce. Ich siostra Antygona rozdarta jest pomiędzy prawem boskim, które nakazuje grzebać zmarłych, a ustanowionym przez nowego króla prawem ludzkim – Kreon uznał Polinika za zdrajcę i, by go pośmiertnie ukarać, zakazał jego pochówku. Antygona chce działać w zgodzie z własnym sumieniem i decyduje się pogrzebać ciało brata, choć wie, że za sprzeciwienie się woli króla spotka ją śmierć. Prosi o pomoc swoją siostrę Ismenę, ta jednak boi się i odmawia, więc dziewczyna sama przystępuje do działania i zostaje schwytana przez straże na gorącym uczynku.

Kreon próbuje zmusić Antygonę do przeprosin, jednak dziewczyna nie boi się śmierci i twardo obstaje przy tym, że drugi raz zrobiłaby to samo. Według niej obowiązkiem człowieka jest postępowanie według praw boskich, Kreon zaś łamie je, zakazując pochówku Polinika. Choć jest to pierwsze przewinienie Antygony i należy ona do jego rodziny, Kreon czuje, że musi rządzić twardą ręką i jako władca być pewien swoich decyzji. By nie być bezpośrednio odpowiedzialnym za jej śmierć, skazuje Antygonę na zamurowanie z jedynie małą racją pożywienia. Jego zdania nie zmieniają ani prośby Ismeny, ani jego syna Hajmona zakochanego w Antygonie, ani też niewidomego wróżbity Tyrezjasza wieszczącego, że bogów gniewają poczynania Kreona. 

Gdy Kreon wreszcie zmienia zdanie i decyduje się ułaskawić Antygonę, okazuje się, że dziewczyna się powiesiła na muślinowej chuście. Hajmon po utracie ukochanej i z gniewu na ojca popełnił samobójstwo, przebijając się mieczem, a żona Kreona Eurydyka, nie mogąc pogodzić się ze śmiercią syna, również targnęła się na swoje życie. Kreon jest zdruzgotany i odtąd musi żyć ze świadomością, że jego działania przyczyniły się do śmierci najbliższych mu osób.

Fatum rodu Labdakidów

By właściwie zrozumieć “Antygonę”, należy znać losy mitologicznego rodu Labdakidów. Byli oni potomkami Labdakosa – króla Teb, który zginął rozszarpany przez bachantki za zwalczanie kultu Dionizosa, a wg innego mitu – za zabicie jednego ze smoków Hery. Miał on syna Lajosa, który ściągnął na siebie gniew bogów, gdy uwiódł młodego księcia Chrysipposa. Bogowie odtąd zsyłali nieszczęścia nie tylko na niego, ale i cały jego ród. Gdy Lajos dowiedział się od wyroczni, że w przyszłości zostanie zabity przez syna, który później ożeni się z własną matką, zdecydował się porzucić swojego nowo narodzonego synka w górach, uprzednio przebijając jego pięty. Dziecko jednak zostało znalezione przez pasterzy i oddane królewskiej parze rządzącej Koryntem, która nadała mu imię Edyp. Gdy Edyp dorósł, udał się do wyroczni, która przepowiedziała mu, że zabije ojca i ożeni się z matką. Edyp nie wiedział, że jest adoptowany, więc by uciec przed przeznaczeniem, opuścił dwór koryncki. Po drodze jednak napotkał mężczyznę, z którym wdał się w bójkę i go zabił – nie wiedział, że był to Lajos – jego prawdziwy ojciec. Następnie uwolnił Teby od Sfinksa, za co w nagrodę otrzymał rękę owdowiałej królowej i spłodził z nią czworo dzieci – Eteoklesa, Polinika, Antygonę i Ismenę. Gdy Edyp dowiedział się, że mimo woli wypełnił słowa wyroczni, z rozpaczy wydrapał sobie oczy, a jego żona i matka Jokasta powiesiła się. Władzę w Tebach przejęli jego synowie i postanowili na zmianę zasiadać na tronie, jednak gdy po roku Eteokles odmówił oddania władzy, Polinik najechał Teby. Obaj zginęli w bratobójczej walce o tron. W “Antygonie” przedstawione są wydarzenia tuż po ich śmierci, gdy władzę w królestwie przejmuje brat Jokasty – Kreon.

Konflikt Antygony i Kreona

Antygona i Kreon prezentują dwa różne podejścia. Dla dziewczyny prawo boskie jest tym, co należy honorować – człowiek nie ma prawa sprzeciwiać się decyzji bogów, a pochówek zmarłego jest obowiązkiem rodziny. Kreon uważa zaś, że zdrajcy nie mogą liczyć na bycie pochowanym z honorami. Podtrzymuje swoją decyzję pomimo argumentów Antygony i popierającej jej Ismeny oraz chóru składającego się z mędrców. Dopiero Tyrezjasza dotycząca utraty syna sprawiają, że król zmienia zdanie. 

Obie postaci naznaczone są konfliktem tragicznym – nierozwiązywalną kwestią, która prowadzi do ich upadku. Antygona musi wybrać pomiędzy prawem boskim a ziemskim. Jeśli pochowa brata, zostanie skazana na śmierć przez Kreona. Jeśli nie pogrzebie ciała brata, narazi się na gniew bogów. Kreon natomiast, jeśli skaże Antygonę na śmierć, zostanie uznany za okrutnego i nieczułego władcę. Jeśli zaś ją uniewinni, wyjdzie na władcę słabego, którego zdanie można mieć za nic. Oboje płacą za swoje działania najwyższą cenę – Antygona traci życie, zaś Kreon najbliższych, którzy nie mogą żyć z konsekwencjami jego decyzji.

Charakterystyka Antygony

Antygona jest bohaterką nieugiętą, skłonną do najwyższych poświęceń. Dla wypełnienia obowiązków wobec swoje rodziny ryzykuje swoje życie. Jest rozczarowana postawą Ismeny, która próbuje racjonalizować swoją niechęć do sprzeciwienia się królowi. Antygona dwukrotnie próbuje pochować brata – za pierwszym razem nie pogrzebała go zbyt głęboko, będąc najpewniej spłoszoną przez strażników. Jednak jej zawziętość nie pozwala jej zrezygnować z raz powziętego planu. Za drugim razem zostaje schwytana. Z dumą i hardością sprzeciwia się Kreonowi i odważnie prezentuje swoje zdanie. W momencie, gdy Ismena próbuje bronić siostrę i wziąć na siebie część jej winy, Antygona szczerze i nieco oschle każe jej nie podpisywać się pod cudzymi zasługami. Kobieta jest świadoma swojego losu, jednak jej dojrzałość i inteligencja sprawiają, że wyrok króla przyjmuje ze spokojem. Będąc zamurowaną, podejmuje decyzję o skróceniu swoich cierpień i odebraniu sobie życia.

Motywy literackie

• Władza i sprzeciw wobec władzy
• Miłość siostrzana (Antygona i Polinik)
• Miłość romantyczna (Antygona i Hajmon)
• Cierpienie i nieszczęścia nękające ród
• Samobójstwo (Antygona, Hajmon, Eurydyka)
• Poświęcenie w imię wyższych wartości

Sprawdź swoją wiedzę o „Antygonie”, klikając poniżej: