Rodzaje wypowiedzeń

Dział gramatyki zajmujący się budową wypowiedzeń nazywamy składnią.

Zdania, równoważniki zdań, wykrzyknienia i zawiadomienia

Wszystko to, co mówimy i co niesie ze sobą jakiś sens, nazywamy wypowiedzeniami. Inaczej mówiąc, wypowiedzenia to informujące o czymś wyrazy lub powiązane logicznie grupy wyrazów. Ze względu na to, jak są zbudowane, wypowiedzenia dzielimy na zdania, równoważniki zdań, wykrzyknienia i zawiadomienia.

  • Zdania zawierają orzeczenie, czyli czasownik w formie osobowej (lub czasami nieosobowej).
    • Dzisiaj zjem sałatkę.
    • Mama kupiła warzywa.
    • Zostały obrane przez tatę.
    • W sklepie już je umyto.
    • W szkole ogłoszono konkurs.

  • Równoważniki zdań nie zawierają orzeczenia, ale mogłyby zostać przekształcone tak, by się ono pojawiło (inaczej mówiąc, równoważniki zdań można przekształcić na zdania i odwrotnie).
    • Zamiar zjedzenia przeze mnie sałatki.
    • Kupienie przez mamę warzyw.
    • Obranie ich przez tatę.
    • Umycie ich w sklepie.
    • Ogłoszenie w szkole konkursu.
  • Wykrzyknienia są wypowiedzeniami, które ukazują emocjonalną postawę nadawcy i zwykle kończą się wykrzyknikiem.
    • Uwaga!
    • Ach! Och!
    • O rety!
    • Baczność!
    • Do biegu! Gotowi! Start!
  • Zawiadomienia są to krótkie teksty zamieszczane np. na budynkach i przedmiotach, mające na celu informowanie o nich.
    • Powszechny Zakład Ubezpieczeń. Bank Spółdzielczy. Przychodnia lekarska (na budynkach).
    • Dworzec kolejowy. Peron I, tor II (na dworcu kolejowym).
    • Dżem truskawkowy. Ketchup. Chrzan tarty. Parmezan (na artykułach spożywczych).
    • Droga wewnętrzna. Parking płatny. Stacja paliw (na drodze).
Rodzaje wypowiedzeń. Zdania, równoważniki zdań, wykrzyknienia, zawiadomienia - podział wypowiedzeń i definicje

Podział zdań

Zdania dzielimy w zależności od tego, jak są zbudowane. Podstawowy podział dotyczy tego, ile zdanie zawiera orzeczeń.

  • Zdanie pojedyncze zawiera jedno orzeczenie.
    • Zdanie pojedyncze nierozwinięte składa się z samego orzeczenia albo podmiotu i orzeczenia:
      • Zasnął.
      • Pies szczeka.
      • Niebo było gwiaździste.
    • Zdanie pojedyncze rozwinięte oprócz orzeczenia albo podmiotu i orzeczenia zawiera co najmniej jedno określenie (czyli przydawkę, dopełnienie lub okolicznik)
    • Mam pomysł.
    • Dyrektor zaproponował nowy termin spotkania.
    • W zimie nie sprzedajemy nowalijek.

  • Zdanie złożone zawiera co najmniej dwa orzeczenia.
    • Podczas wycieczki zwiedziliśmy Zamek Królewski i spacerowaliśmy po Łazienkach.
    • Uwielbiam wędrówki po górach, ponieważ daje mi to odpoczynek i ukojenie.
    • Grał, śpiewał i tańczył niczym zawodowiec.

Uwaga! Czasem stosuje się dodatkowy podział zdań złożonych:

  • zdania złożone – zawierają dwa orzeczenia,
  • zdania wielokrotnie złożone – zawierają co najmniej trzy orzeczenia.

Wypowiedzenia oznajmujące, pytające i rozkazujące

Wykres prezentujący podział zdań ze względu na cel komunikacyjny: zdania oznajmujące (orzekające), pytające i rozkazujące.

Ze względu na cel komunikacyjny, wypowiedzenia dzielimy na oznajmujące, pytające i rozkazujące.

  • Wypowiedzenia oznajmujące (inaczej orzekające) służą do informowania.
    • Alicja lubi placki po węgiersku.
    • Adam zamierza sprzedać swój samochód.
    • Nasz kot spędził noc poza domem.
  • Wypowiedzenia pytające służą do zadawania pytań.
    • Czy to miejsce jest wolne?
    • Ile masz lat?
    • Czy powinienem tam pójść?
  • Wypowiedzenia rozkazujące służą do wyrażania rozkazów, próśb i poleceń.
    • Podaj mi sól.
    • Schowaj to.
    • Proszę podejść bliżej.

Sprawdź się!

Pojęcia związane z wypowiedzeniami i budową zdań:

Wskazywanie równoważników zdań, zdań pojedynczych nierozwiniętych i rozwiniętych i oraz zdań złożonych:

Rozpoznawanie zdań oznajmujących, pytających i rozkazujących: