Barok

By obejrzeć prezentację o baroku, kliknij poniżej:

Najważniejsze informacje o baroku

Barok przeciwstawił się renesansowemu optymizmowi oraz wierze w możliwości i rozwój człowieka, dostrzegając ludzką nietrwałość i niepokojące przemiany świata. Ludzie epoki baroku odczuli, że trudno jest znaleźć swoje miejsce w nietrwałym świecie. Walcząc z niepokojem, rozdarciem i samotnością, albo oddawali się ulotnym ziemskim przyjemnościom, albo szukali drogi do Boga, zwracając się, tak jak ludzie średniowiecza, ku głębokiej religijności.

Pochodzenie nazwy

• Nazwa epoki pochodzi prawdopodobnie od portugalskiego terminu jubilerskiego barroco, oznaczającego perłę o nieregularnych kształtach.
• Istnieje także teoria, że słowo to wywodzi się  francuskiego baroque oznaczającego bogactwo ozdób. 
• Barok to dziwność, deformacja, nieregularność, inność, dziwaczność – tymi słowami najczęściej opisywana jest ta epoka.

Ramy czasowe baroku

• Barok w Europie – od połowy XVI do połowy XVIII wieku.
• W Polsce umowne ramy baroku to:
  • od 1584 r.  – śmierć Jana Kochanowskiego,
  • do 1740 lub 1764 r. – początek panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Filozofia epoki

• Dostrzeżono, że filozofia renesansu jest nieprawdziwa i zbyt optymistyczna. Pojawiło się rozdarcie i zwątpienie. Ludzie zauważyli, że świat wcale nie jest piękny, spokojny i harmonijny. Jest wręcz przeciwnie – panuje niepewność, zmienność i przemijanie.
• Epoka przeciwieństw – człowiek korzysta ze świata, ale jednocześnie zdaje sobie sprawę z jego nietrwałości. Człowieka przyrównano do trzciny, która jest słaba, krucha i miotana porywami wichury. Stąd wywodzi się motyw vanitas (łac. vanitas – marność) w barokowej poezji, skupiający się na przemijaniu człowieka i świata.
• W centrum zainteresowania ponownie znalazł się Bóg (teocentryzm). Wskutek tego u wielu ludzi pojawiła się żarliwość religijna, często skutkująca nietolerancją wobec innych poglądów.
• Kontrreformacja – powierzony jezuitom ruch zmierzający do reformy Kościoła, powierzony jezuitom. Był reakcją na renesansową reformację zapoczątkowaną przez Marcina Lutra, skutkującą rozpadem katolicyzmu.
• Sarmatyzm w polskiej kulturze – przekonanie polskiej szlachty o pochodzeniu od starożytnego ludu Sarmatów oraz o pozycji Polaków w Europie (walcząca z Tatarami i Turkami Polska miała być przedmurzem chrześcijaństwa). Cechami charakterystycznymi sarmatyzmu były: duma narodowa, przywiązanie do tradycji, patriotyzm, wystawność i gościnność. Niestety z biegiem czasu przerodziły się one w megalomanię, niechęć do zmian, ksenofobię (czyli niechęć do cudzoziemców), awanturnictwo, obżarstwo i pijaństwo, nietolerancję religijną i kłótliwość.

Sztuka barokowa

• W sztuce widać było sprzeciw wobec renesansowego klasycyzmu.
• Dzieła prezentowały często głęboką religijność, mistycyzm i egzystencjalny niepokój.
• Charakterystyczne dla barokowych obrazów stały się światłocień, krzywizny, symbolika i iluzjonizm. Pojawiły się sceny alegoryczne, mistyczne i mitologiczne, pejzaże, portrety i martwe natury.
• Rzeźby charakteryzowały się bogactwem szczegółów i kontrastem przedstawianych treści.
• Pojawił się nowy styl w sztuce – rokoko. Cechował się bogactwem szczegółów, nadmierną wręcz dekoracyjnością, asymetrią i swobodą kompozycji.
• Twórcy, których należy pamiętać: Rembrandt, Rubens, Caravaggio.
• Kompozytorzy: Johann Sebastian Bach, Antonio Vivaldi, Georg Friedrich Händel.
• W baroku powstała opera.

Nurty w barokowej poezji:

• Nurt metafizyczny, skupiający się na ukazaniu trudów egzystencji i wewnętrznych zmaganiach człowieka w kwestii dobra i zła. Polskimi przedstawicielami poezji metafizycznej są Mikołaj Sęp-Szarzyński oraz Sebastian Grabowiecki.
• Dworski nurt literatury, którego przedstawicielami są Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Nawiązywał do marinizmu czyli twórczości włoskiego poety Giambattisty Marina uważającego, że poezja powinna zaskakiwać czytelnika. Twórcy na wzór zachodni starali się więc tworzyć niezwykłe, zaskakujące i misternie skomponowane wiersze, które stanowiły rozrywkę dla bywalców dworów. Poruszali głównie tematykę miłosną i metafizyczną.
• Konceptyzm – pojęcie bliskie marinizmowi. W jego ramach twórcy dążyli do nieustannego zadziwiania czytelnika dzięki oryginalnemu pomysłowi na treść i budowę utworu.
• Nurt ziemiański, inaczej zwany sarmackim. Do jego głównych przedstawicieli należą Jan Chryzostom Pasek oraz Wacław Potocki. Skupiali się oni na kulturze szlacheckiej i poruszali tematykę taką jak codzienność, dylematy religijne, sprawy narodowe i kwestie obyczajowe. 

Najważniejsi pisarze:

• Literatura polska:
  • Jan Andrzej Morsztyn,
  • Mikołaj Sęp-Szarzyński,
  • Daniel Naborowski,
  • Jan Chryzostom Pasek,
  • Wacław Potocki.
• Literatura europejska:
  • Molier „Skąpiec”, „Świętoszek”,
  • Daniel Defoe „Przygody Robinsona Cruzoe”,
  • John Milton „Raj utracony”,
  • William Szekspir „Romeo i Julia”, „Hamlet”, „Otello”, „Makbet”
    (Szekspir zaliczany jest także do pisarzy renesansowych, gdyż żył i tworzył na przełomie epok.)