Quo vadis

By przeczytać streszczenie szczegółowe „Quo vadis”, kliknij poniżej:

„Quo vadis” – opracowanie

• Autor – Henryk Sienkiewicz
• Rok powstania – 1895-1896 (dzieło drukowane w odcinkach w warszawskiej „Gazecie Polskiej”, krakowskim dzienniku „Czas” i „Dzienniku Poznańskim”)
• Rok wydania książkowego – 1896
• Epoka – pozytywizm (choć książka wydana została na przełomie pozytywizmu i Młodej Polski, dzieła Sienkiewicza zaliczane są do pozytywizmu)

Quo vadis” – rodzaj i gatunek literacki

Rodzaj literacki – epika

• Istnieje narracja, czyli przedstawienie wydarzeń przez narratora, i jest ona prowadzona w trzeciej osobie (trzecioosobowa).
• Narrator w utworze jest wszechwiedzący, co oznacza, że zna wszystkie wydarzenia oraz myśli i uczucia poszczególnych bohaterów.
• Mamy też wątki składające się na fabułę, czyli całość wydarzeń.
• Pojawiają się bohaterowie.
• Utwór, jak większość dzieł epickich, pisany jest prozą.

Geneza „Quo vadis” i znaczenie tytułu

Inspiracją dla Henryka Sienkiewicza stały się roczniki starożytnego historyka Tacyta, a także pobyt pisarza w Rzymie, podczas którego znajomy malarz Henryk Siemiradzki (autor obrazów o tematyce antycznej, ukazujących m.in. sceny z życia chrześcijan i Nerona) pokazał mu miasto i kościół Domine, quo vadis?, od którego wziął się tytuł powieści. Słowa te po łacinie oznaczają “Dokąd zmierzasz, Panie?” i zadaje je Piotr Apostoł, który uchodząc z Rzymu przed prześladowaniami chrześcijan spotyka Chrystusa i pod jego wpływem zawraca do miasta, gdzie wraz z Pawłem ponosi męczeńską śmierć.

Rodzaj i gatunek literacki „Quo vadis”

Gatunek literacki – powieść historyczna

• Powieść – obszerne i wielowątkowe dzieło epickie, zwykle podzielone na rozdziały, zawierające wiele opisów i dialogów, a także wielu bohaterów.
• Powieść historyczna – dzieło, którego akcja umiejscowiona jest w epoce dla autora odległej. Zachowana jest prawda historyczna, a przy pisaniu autor korzysta ze źródeł takich jak kroniki, opracowania historyczne, pamiętniki i inne dokumenty. W powieści historycznej obok wydarzeń i postaci autentycznych, pojawiają się wydarzenia i postaci fikcyjne, które zawsze są prawdopodobne (czyli rzeczywiście mogłyby istnieć).

Bohaterowie historyczni i fikcyjni

Bohaterowie historyczni to m.in.:

• Petroniusz – rzymski poeta, filozof i polityk,
• Neron – cezar-despota, którego imię do dziś kojarzy się z okrucieństwem,
• Poppea Sabina – piękna i okrutna żona Nerona,
• Seneka Młodszy – pisarz, filozof i dawny wychowawca cezara,
• Piotr Apostoł – były uczeń Chrystusa,
• Paweł z Tarsu – nawrócony faryzeusz nazywany Apostołem Narodów. 

Bohaterowie fikcyjni to m.in.:

• Winicjusz – młody żołnierz i patrycjusz, siostrzeniec Petroniusza,
• Ligia Kallina – osierocona córka króla Ligów i zakładniczka narodu rzymskiego,
• Ursus – niezwykle silny Lig przybyły do Rzymu z matką Ligii,
• Grek Chilon Chilonides – oszust i samozwańczy wróżbita, filozof i lekarz,
• Glaukus – chrześcijański lekarz skrzywdzony przez Chilona,
• Eunice – kochająca Petroniusza niewolnica o greckim pochodzeniu.

Wszyscy ci bohaterowie są prawdopodobni, co oznacza, że rzeczywiście mogliby w opisywanych czasach istnieć.

Wydarzenia historyczne i fikcyjne

• Do wydarzeń historycznych zaliczamy przede wszystkim prześladowania chrześcijan za czasów Nerona, pożar Rzymu, który wybuchł około 64 roku, samobójczą śmierć Petroniusza po oskarżeniu go o przyjaźń z jednym ze spiskowców przeciw Neronowi, a także śmierć tego ostatniego w 68 roku.
• Wydarzenia fikcyjne związane są głównie z bohaterami fikcyjnymi. Są to np. miłość Winicjusza i Ligii, porwanie dziewczyny przez Nerona, walka Ursusa z turem germańskim czy przebaczenie Chilonowi przez Glaukusa.

Starcie dwóch kultur

W “Quo vadis” Henryk Sienkiewicz pokazał starcie się dwóch kultur. Pierwszą z nich jest świat starożytnego Rzymu, wraz z jego wielowiekowymi tradycjami, kulturą i osiągnięciami cywilizacyjnymi. Rzymianie wyznawali pogańską wiarę w wielu bogów. Wysoko cenili przyjemność, bogactwa i wygodny styl życia. Patrycjusze, czyli członkowie wyższej warstwy społecznej, żyli w pięknych domach z ogrodami wypełnionych dziełami sztuki, wydawali pełne przepychu uczty i często oddawali się podczas nich igraszkom cielesnym. W ich domach usługiwali im liczni niewolnicy zwani familią, zaś życie społeczne przepełniały podstęp, zdrady i strach przed despotycznym Neronem.

Z kolei chrześcijanie potajemnie, gdyż chrześcijaństwo w Rzymie było zakazane, wyznawali wiarę w jednego Boga. Zgodnie z naukami Chrystusa prowadzili skromne życie, świadomie wyrzekając się bogactwa i wygód. Bardzo ważne dla nich były czystość i szacunek, a każdego człowieka traktowali jak brata, dlatego nie zgadzali się z niewolnictwem. Żyli spokojnie i w ufności na zasłużoną po śmierci nagrodę, czyli życie wieczne. Te dwie kultury zestawione są na zasadzie kontrastu, a ich zderzenie poskutkowało wielką tragedią. Władze Rzymu poczuły zagrożenie, kiedy nowa religia zaczęła zdobywać coraz więcej wyznawców i rosnąć w siłę, co doprowadziło do prześladowań na tle religijnym i krwawych mordów.

Prześladowania chrześcijan

W powieści bardzo szczegółowo opisane są prześladowania i tortury, jakim poddawani byli chrześcijanie. Neronowi spodobał się pomysł zrzucenia z siebie odpowiedzialności za podpalenie Rzymu i oskarżenie o ten czyn chrześcijan, uznawanych, jak mówi do Chilona Petroniusz, za nieprzyjaciół roku ludzkiego, zatruwaczy fontann i studzien, czcicieli oślej głowy i ludzi, którzy mordują dzieci i oddają się najplugawszej rozpuście. Cezar zaplanował igrzyska, które rozmachem miały przewyższyć wszystkie wcześniejsze spektakle. Wybudowany został specjalny cyrk, a z dalekich krain sprowadzone dzikie zwierzęta. Chrześcijan mordowano na wiele sposobów – ginęli rozrywani przez wygłodzone zwierzęta, umierali na krzyżu lub z rąk gladiatorów, byli paleni niczym pochodnie i byli wykorzystywani jako aktorzy w krwawych spektaklach mitologicznych i historycznych, podczas których tracili życie. Swój los przyjmowali jednak z ufnością i spokojem, wierząc, że czeka ich życie wieczne. Ich pokora bardzo zastanawiała żądną krwi rzymską widownię.

Charakterystyka Ligii

Jedna z głównym bohaterek powieści, Ligia, tak naprawdę na imię ma Kallina. Pochodzi z barbarzyńskiego rodu Ligów i jako córka króla w roli zakładniczki oddana została narodowi rzymskiemu. W domu Aulusa Plaucjusza i jego żony Pomponii poznała chrześcijaństwo i była traktowana jak ich córka. Jest niezwykle piękna – ma długie ciemne włosy, niebieskie oczy, różaną cerę i smukłą figurę, jednak uroda nie sprawia, że dziewczyna jest próżna. Gdy zatrudniony w domu nauczyciel daje lekcje synowi Aulusów, Ligia często go słucha, dzięki czemu jest oczytana i wykształcona. Dziewczyna cechuje się szczerością i uczciwością. Jest wierna swoim zasadom – nie ulega Winicjuszowi i nie chce zostać jego nałożnicą. Potrafi zdobyć się na wybaczenie i przedkłada dobro innych nad swoje. Jest bogobojna i nie traci wiary nawet wtedy, gdy zostaje uwięziona i czeka ją okrutna śmierć. W trakcie trwania powieści Ligia dojrzewa, ale jej charakter nie zmienia się – dziewczyna konsekwentnie podąża raz obraną drogą.

Charakterystyka Winicjusza

Winicjusz to siostrzeniec Petroniusza i odnoszący sukcesy wojskowy. Jest przystojnym młodzieńcem o atletycznej sylwetce i ciemnych włosach. Jako bogaty patrycjusz jest jednym z dworzan cezara Nerona, i tak jak każdy w tym środowisku ceni władzę, bogactwo i przyjemność. Kiedy zakochuje się w Ligii, najważniejsze jest dla niego zaspokojenie namiętności, dlatego chce uczynić Ligię swoją nałożnicą. Kiedy dziewczyna ucieka, młodzieniec daje się ponieść emocjom i ujawnia się jego porywczość. Kiedy jednak znajduje się pod opieką chrześcijan i obserwuje ich proste skromne życie, zachodzi w nim przemiana – staje się bardziej ludzki i stopniowo dojrzewa. Jego miłość do Ligii zaczyna się odnosić do jej duszy, a nie tylko ciała. Winicjusz zaczyna gardzić rozpustą i zepsuciem panującym w Rzymie, przyjmuje chrześcijaństwo i odtąd, choć czasami pełen jest obaw, swoją wiarę pokłada w Bogu. Widzimy więc, że jest bohaterem dynamicznym – w trakcie utworu zachodzi w nim przemiana i z bohatera negatywnego staje się dojrzałym i kochającym mężczyzną.

Motywy literackie

• Miłość (Ligia i Winicjusz, Eunice i Petroniusz)
• Chrześcijaństwo i wiara w Boga
• Cierpienie i męczeńska śmierć
• Nieograniczona władza i tyrania
• Przemiana wewnętrzna (Winicjusz, Chilon)

By sprawdzić swoją wiedzę o „Quo vadis”, kliknij poniżej: