Dziady cz. II

By przeczytać streszczenie szczegółowe „Dziadów cz. II”, kliknij tutaj:

„Dziady cz. II” – rok i epoka powstania

• Autor – Adam Mickiewicz
• Rok powstania – 1823
• Epoka – romantyzm

„Dziady” jako cykl

“Dziady” to cykl dramatyczny napisany przez Adama Mickiewicza. Składa się z czterech części:

• w 1823 powstały „Dziady cz. II” (napisane w Kownie) i „Dziady cz. IV” (napisane w Wilnie), nazywane „Dziadami kowieńsko-wileńskimi”,
• w 1832 roku w Dreźnie powstały „Dziady cz. III”, nosząca nazwę “Dziady drezdeńskie”,
• w 1860 roku (już po śmierci Mickiewicza) wydano nieukończone „Dziady cz. I”.

Każdy z tych utworów stanowi odrębną całość, a elementem spajającym je wszystkie jest obrzęd dziadów, dokładnie przedstawiony w części II, wspomniany w części IV i pojawiający się na scenie w części III. W każdej z nich pojawia się też typowy bohater romantyczny skryty pod różnymi imionami (Widmo, Konrad i Gustaw), motyw walki dobra ze złem, oraz ukazanie sporu romantyków z ludźmi oświecenia.

Rodzaj i gatunek literacki „Dziadów”

• Ze względu na rodzaj literacki „Dziady cz. II” to dramat, czyli dzieło stworzone z myślą o wystawieniu na scenie. Utwór pisany jest z podziałem na role. Składa się z tekstu głównego, czyli dialogów i monologów postaci, oraz tekstu pobocznego, inaczej zwanego didaskaliami, czyli wskazówek autora dotyczących realizacji.
• Gatunkiem literackim drugiej części “Dziadów” jest dramat romantyczny, czyli dzieło charakteryzujące się luźną kompozycją (często nie stosuje się w nim podziału na akty i sceny), zerwaniem z zasadą trzech jedności, mieszaniem się kategorii estetycznych takich jak realizm i fantastyka czy komizm i tragizm, a także postaciami i elementami fantastycznymi oraz otwartym zakończeniem. 

„Dziady cz. II” jako dramat romantyczny

Dramaty romantyczne były niezwykle popularne w romantyzmie, a część druga “Dziadów” nosi niemal wszystkie cechy tego gatunku.

• Ze względów technicznych dzieło jest trudno wystawić na scenie.
• Nie istnieje tu podział na akty i sceny, co jest częstą cechą dramatów romantycznych.
• Jeśli popatrzymy na cały cykl “Dziadów” nie jest respektowana jedność czasu, miejsca i akcji.
• W utworze występuje mieszanie się kategorii estetycznych – szczególnie realizmu z fantastyką.
• Pojawiają się postaci fantastyczne, takie jak aniołki Józio i Rózia, dusza pasterki Zosi i Widmo Złego Pana.
• Dominuje nastrój tajemniczości i grozy – rzecz dzieje się nocą, na cmentarzu, i polega na przywoływaniu duchów.
• Istnieje bohater romantyczny łączący wszystkie części “Dziadów” – milczące Widmo młodzieńca, pojawiające się później jako Gustaw i Konrad.
• Całość nie kończy się typowo, lecz jak gdyby urywa w środku wydarzeń, gdy Widmo podąża za pasterką. 

Czym były Dziady?

“Dziady” to określenie duchów przodków. Na terenie Litwy, Prus i Kurlandii na wsiach dwa razy w roku – na wiosnę i jesienią – kultywowano pogańskie uroczystości. Wierzono, że podczas dziadów dusze przodków przychodzą na ziemię i należy je ugościć – dlatego przygotowywano dla nich uczty i zapalano świece wskazujące im drogę. Duszom oferowano m.in. miód, kaszę, kutię, jajka i wódkę, mając nadzieję, że pomoże im to w zaświatach. W czasach współczesnych Mickiewiczowi kościół zakazywał obchodzenia pogańskich dziadów, dlatego obrzędy te odbywały się w tajemnicy, w odludnych miejscach i o późnej porze.

Motto w „Dziadach cz. II”

Na początku utworu autor zamieścił też motto, czyli cytat podkreślający główną myśl utworu. Są to słowa pochodzące z dramatu “Hamlet” Williama Szekspira “Są dziwy w niebie i na ziemi, o których ani śniło się waszym filozofom”. Oznacza to, że zgodnie z przekonaniem romantyków, oprócz świata realnego istnieje coś więcej, coś, czego nie da się pojąć rozumem, bo żeby to zrozumieć, potrzebne są dusza i intuicja. Cytat ten nawiązuje do sporu młodych ze starymi, czyli niezgody romantyków na sposób postrzegania świata przez oświeceniowych racjonalistów.

Rodzaje duchów w „Dziadach cz. II”

W kaplicy zgromadzeni są okoliczni wieśniacy oraz Guślarz – osoba przewodząca ceremonii. W trakcie dziadów pojawiają się duchy.

• Duchy lekkie – Józio i Rózia:
  • Przywołano je poprzez zapalenie garści kądzieli.
  • Wina: dzieci zmarły, nie poznając, czym są troski i cierpienia. 
  • Kara: w raju dręczy je trwoga i nuda.
  • O co proszą: o dwa ziarnka gorczycy.
  • Nauka: Kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna słodyczy w niebie.
• Duch ciężki – Widmo Złego Pana:
  • Przywołano go, podpalając łuczywem kocioł wódki.
  • Wina: za życia był bezwzględnym i okrutnym egoistą, winien był śmierci poddanych.
  • Kara: tuła się nocą po ziemi, nie może się nawet dostać do piekła; dręczony jest przez ptaki wydzierające mu jedzenie i wodę:
    • Kruk – głodujący poddany zbity na śmierć za zabranie jabłek z sadu.
    • Sowa – poddana, której odmówił pomocy w wigilię, i z córką zamarzła.
  • O co prosi: o nic, gdyż nic nie może mu ulżyć.
  • Nauka: Bo kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże.
• Duch pośredni – pasterka Zosia:
  • Przywołano ją poprzez zapalenie wianka ziół.
  • Wina: bawiła się uczuciami chłopców, nikomu nie oddała swojego serca, bujała w obłokach.
  • Kara: jest zawieszona pomiędzy niebem a ziemią; pała nieodwzajemnioną miłością i odczuwa pustkę.
  • O co prosi: o przyciągnięcie jej do ziemi przez chłopców.
  • Nauka: Kto nie dotknął ziemi ni razu, ten nigdy nie może być w niebie.

Po zakończeniu obrzędów w kaplicy pojawia się blade widmo młodego mężczyzny. Patrzy uparcie na jedną z wieśniaczek i wskazuje na serce. Nie reaguje na nawoływania i zaklinania Guślarza – podąża za kobietą, która wyprowadzona zostaje z kaplicy. 

Ludowa moralność w „Dziadach”

“Dziady” tak jak wiele utworów powstałych w romantyzmie, ukazują wyraźną fascynację motywami ludowymi. Wszyscy bohaterowie to mieszkańcy wsi, którzy żyją prostym życiem, daleko od osiągnięć cywilizacji, a blisko natury. Kierują się oni ludowymi prawdami i naukami, które pokazują, w jaki sposób należy postrzegać moralność. Poszukują prawdy o tym, jak należy żyć, by zasłużyć po śmierci na niebo, i czego unikać, by nie utknąć między niebem a ziemią, tak jak Zosia, bądź w nocnym świecie żywych, tak jak Widmo Złego Pana. Przedstawiony w utworze obrzęd dziadów pomaga mieszkańcom wioski znaleźć się bliżej odpowiedzi na te pytania. Dzięki naukom spotkaniom z duchami tych, którzy zmarli, i ich naukom, potwierdzają, że za każdą winę człowieka spotyka zasłużona kara.

Motywy literackie

• Wina i kara
• Ludowa moralność, obrzędy
• Cierpienie
• Egoizm i okrucieństwo (Widmo Złego Pana)
• Życie i śmierć
• Wspólnota (mieszkańcy wioski)

By sprawdzić swoją znajomość II części „Dziadów”, kliknij poniżej: