Synonimy
Inaczej wyrazy bliskoznaczne. Są to wyrazy o podobnym lub identycznym znaczeniu, najczęściej różniące się jednak od siebie odcieniem znaczeniowym, barwą uczuciową lub czasem występowania. Szukamy ich w słowniku synonimów (słowniku wyrazów bliskoznacznych).
Podział synonimów
Synonimy całkowite to słowa, których znaczenia dokładnie się pokrywają – np. samochód i auto, alfabet i abecadło, termin i data. Synonimy częściowe natomiast (inaczej zwane wyrazami bliskoznacznymi) różnią się od siebie np. odcieniem znaczeniowym lub barwą uczuciową (kobieta i baba, mężczyzna i facet, ubranie i łachman).
- Synonimy semantyczne różnią się odcieniem znaczeniowym, np. budowla i dom (nie każda budowla to dom), samochód i limuzyna (nie każdy samochód jest limuzyną), wycieczka i podróż (nie każda podróż oznacza wycieczkę).
- Synonimy stylistyczne natomiast mają na celu ujęcie barwy uczuciowej, np.:
- synonimy chronologiczne – różni je czas ich używania, np. samochód – automobil, dziewczyna – białogłowa,
- synonimy emocjonalne – zależą od uczuć, np. koń – szkapa, dziewczyna – laska,
- synonimy terytorialne – różni je region, np. ziemniaki – pyry, warzywa – jarzyny, kwaśne – zsiadłe (mleko),
- synonimy środowiskowe – zależą od środowiska, np. nauczyciel – belfer, pieniądze – kasa,
- synonimy stylowe – używane, gdy mówimy podniośle, np. w stylu artystycznym – mąż – małżonek, palić się – gorzeć.
Funkcje synonimów
- Pozwalają uniknąć powtórzeń.
- Umożliwiają wzbogacenie języka.
- Dają możliwość wzbogacenia słowa o odcień uczuciowy.
- Dają możliwość dostosowania stylu wypowiedzi do okoliczności.
Przykłady synonimów:
- śmieszny – dowcipny, humorystyczny, komiczny, krotochwilny, , pocieszny, sowizdrzalski, zabawny, żartobliwy
- dom – chałupa, chata, gniazdko, lokal mieszkalny, lokum, mieszkanie, budynek,
- auto – automobil, bryka, czterokołowiec, drynda, fura, gablota, samochód, wóz
- mądry – inteligentny, myślący, rozgarnięty, rozumny, oświecony, rozsądny
- pewny – gwarantowany, murowany, niechybny, nieodwołalny, nieuchronny, nieunikniony, niewątpliwy, przesądzony
- dziecko – dzidziuś, bobas, dzieciątko, maluszek, maleństwo, bachor, smarkacz, dzieciak, gówniarz — tutaj widać pozytywny i negatywny ładunek emocjonalny.
Antonimy
Inaczej wyrazy przeciwstawne. Są to wyrazy o odmiennym znaczeniu. Przydatne są najbardziej wówczas, gdy piszemy charakterystykę porównawczą lub chcemy coś ze sobą kontrastowo zestawić. Szukamy ich w słowniku antonimów (słowniku wyrazów przeciwstawnych).
Antonimy dzielą na antonimy właściwe, czyli takie, które ulegają stopniowaniu (np. łatwy, łatwiejszy – trudny, trudniejszy, gruby, grubszy – chudy, chudszy), konwersje czyli pary wyrazowe (np. dzień – noc, rodzic – dziecko, bojaźń – odwaga, radość – smutek) oraz antonimy komplementarne czyli pary wyrażeń, w których zaprzeczenie jednego powoduje potwierdzenie drugiego (np. Ala jest kobietą – Ala nie jest mężczyzną, Olek jest kawalerem – Olek nie jest żonaty).
Przykłady antonimów
Możemy antonimy tworzyć poprzez dodanie przedrostka „nie”, „a” lub „anty:
- ładny – nieładny
- banalny – niebanalny
- moralny – amoralny,
- społeczny – aspołeczny,
- bakteryjny – antybakteryjny,
- genowy – antygenowy.
Możemy też skorzystać z szerszego zasobu słownictwa:
- ładny – brzydki, okropny, szpetny
- banalny – niepowtarzalny, wyjątkowy, oryginalny
- porządny – brudny, zaniedbany, niedbały
- trudny – łatwy, prosty, nieskomplikowany
- miły – grubiański, bezczelny, arogancki, nieprzyjemny
Homonimy – definicja i przykłady
Są to wyrazy mające jednakową pisownię, lecz różne znaczenie.
- zamek (twierdza) – zamek (błyskawiczny) – zamek (w drzwiach)
- piec (czynność pieczenia) – piec (urządzenie do pieczenia)
- pierze (pióra) – pierze (czynność prania)
- zebra (zwierzę w paski) – zebra (przejście dla pieszych)
- para (skroplona woda) – para (dwie osoby)
- koło (figura geometryczna) – koło (przyimek obok)
- kula (bryła geometryczna) – kula (podpórka dla nogi)
Homofony – definicja i przykłady
To wyrazy brzmiące tak samo, jednak mające odmienne znaczenie i pisownię.
- każę (nakazuję) – karzę (wymierzam karę)
- marzę (snuję marzenia) – mażę (zamazuję)
- Bóg (Stwórca) – Bug (rzeka) – buk (drzewo)
- hart (siła ducha) – chart (rasa psa)
- szew (zszyty brzeg) – szef (przełożony)
- morze (duży akwen wodny) – może (ma sposobność)
Język polski 