Mowa zależna i niezależna służą do relacjonowania cudzych myśli i wypowiedzi. W mowie zależnej wypowiedź danej osoby parafrazujemy, czyli wyjaśniamy własnymi słowami. Z kolei w mowie niezależnej czyjeś słowa dosłownie cytujemy, przyznając im w naszej własnej wypowiedzi osobne, niezależne miejsce oznaczone cudzysłowami.
Mowa zależna
Nie stosuje się w niej cudzysłowów i często zmienia się jej formę gramatyczną – z pierwszej osoby (czyli ja lub my) na trzecią (czyli on, ona, ono lub oni, one). Cudzą wypowiedź ujmuje się własnymi słowami – oddaje się jej sens, natomiast nie przytacza dosłownie, słowo w słowo. Najczęściej do jej wyrażania służą zdania podrzędne, np. powiedział, że…, zapytał, czy…, poprosił, aby….
Sprzedawczyni zapytała klientkę, czy życzy sobie paragon.
Mama powiedziała, że powinnam posprzątać swój pokój.
Widzowie zawołali, aby zespół zagrał jeszcze raz.
Mowa niezależna
W mowie niezależnej dosłownie przytacza się czyjąś wypowiedź, zachowując jej budowę gramatyczną i niezależność składniową. Cudze słowa wprowadzane są po dwukropku i ujmowane w cudzysłów.
Sprzedawczyni zapytała klientkę: „Czy życzy sobie pani paragon?”
Mama powiedziała: „Powinnaś posprzątać swój pokój”.
Widzowie zawołali do zespołu: „Jeszcze raz!”
Warto jeszcze wspomnieć, że nie zawsze po zamknięciu cudzysłowu stawiamy kropkę:
(…) Otóż po wypowiedzeniu kończącym się pytajnikiem, wykrzyknikiem oraz wielokropkiem umieszczamy cudzysłów zamykający i nie stawiamy już po nim kropki. Jeśli natomiast mamy do czynienia z wypowiedzeniem oznajmującym, to kropkę stawiamy po zamykającym cudzysłowie.
Dialog to zapis rozmowy co najmniej dwóch osób. Istnieje kilka możliwości jego zapisu i używane są one w różnych sytuacjach.
Jeśli redagujemy tekst, który będzie się składał z samego dialogu (tak jak to często dzieje się na przykład na lekcjach języka obcego), można po kolei wypisać imiona bądź określenia rozmawiających osób, a po nich stawiać dwukropki i w całości zamieścić ich wypowiedzi.
Zamiast imion, w zapisie dialogu można użyć myślników. W ten sposób powstaje najpopularniejszy sposób zapisu dialogu.
Trzeci sposób polega na dodaniu do wypowiedzi bohaterów słów narratora, czyli osoby opowiadającej wydarzenia i relacjonującej przebieg rozmowy. Wypowiedzi narratora oddziela się od słów bohaterów myślnikami.
Istnieje też sposób polegający na zamieszczaniu wypowiedzi bohaterów w cudzysłowach. Taki zapis popularny jest w anglojęzycznej literaturze. W naszym kraju stosuje się go głównie do zapisu dialogu w dialogu, np. kiedy jakiś bohater relacjonuje rozmowę innych osób.
Jakie zasady interpunkcyjne i ortograficzne należy stosować w zapisie dialogu, dowiesz się z tego filmu:
Znajomość epok literackich bywa niezwykle przydatna. Podczas interpretacji utworów literackich pozwala określić ich kontekst oraz zrozumieć, dlaczego właśnie w takim okresie powstało dane dzieło. Dzięki wiedzy o epokach możemy więc wyjaśnić, dlaczego większość średniowiecznych pisarzy nie podpisywała się pod swoimi dziełami, potrafimy wytłumaczyć, na czym polega spór poety i starca w balladzie „Romantyczność” Adama Mickiewicza oraz wskazać, jakie cele miała powieść dokumentalna „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego. Warto więc zapamiętać podstawowe informacje o epokach – na jaki okres przypadają, jaki panował wówczas światopogląd, jakie były cele ówczesnej sztuki oraz jakich pisarzy należy zanotować w pamięci.
Chronologiczna lista epok literackich wygląda następująco:
Starożytność czyli antyk od ok. 4000 p.n.e. – wynalezienie pisma do 476 r. n.e. – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego
Średniowiecze od 476 r. n.e. – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego do II połowy XV wieku
Pisarze głównie anonimowi, pisali na chwałę Boga. Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy, Bogurodzica, Legenda o św. Aleksym.
Renesans czyli odrodzenie od II poł. XV w.: 1453 r. – upadek Konstantynopola 1455 r. – wynalezienie druku przez Gutenberga 1492 r. – odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba do końca XVI wieku
*Dante Alighieri – Boska komedia, Giovanni Boccaccio – Dekameron, Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego, Jan Kochanowski – Treny, Odprawa posłów greckich.
*William Szekspir – Romeo i Julia, Molier – Skąpiec, Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski, Jan Chryzostom Pasek.
Oświecenie XVIII w., w Polsce od ok. 1764 – początek panowania Poniatowskiego do 1822 r. – wydanie „Poezji” Mickiewicza
Wolter – Kandyd, J. J. Rousseau – Nowa Heloiza, Ignacy Krasicki – Bajki, Adam Naruszewicz, Franciszek Karpiński.
Romantyzm od 1822 r. – wydanie I tomu „Poezji” A. Mickiewicza do 1863/1864 r. – powstanie styczniowe
Johann Wolfgang Goethe – Cierpienia Młodego Wertera, Walter Scott – Waverley, Adam Mickiewicz – Dziady, Pan Tadeusz, Juliusz Słowacki – Balladyna, Aleksander Fredro – Zemsta.
Pozytywizm od 1864 r. – upadek powstania styczniowiego do ok. 1890 r.
Balzac – Nędznicy, Lew Tołstoj – Wojna i pokój, Henryk Sienkiewicz – Quo vadis, Bolesław Prus – Lalka, Eliza Orzeszkowa – Dobra pani.
Młoda Polska od ok. 1890 r. – pojawienie się nowego pokolenia twórców do 1918 r. – wybuch I wojny światowej
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Jan Kasprowicz, Władysław Reymont – Chłopi, Gabriela Zapolska – Moralność pani Dulskiej, Stanisław Wyspiański – Wesele.
Jarosław Iwaszkiewicz, Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Stefan Żeromski – Syzyfowe prace, Zofia Nałkowska – Granica, Bruno Schulz – Sklepy cynamonowe, Witkacy – Szewcy.
Okres wojny i okupacji od 1 września 1939 r. – atak Niemiec na Polskę, do 8 maja 1945 r. – kapitulacja Niemiec kończąca II wojnę światową
Aleksander Kamiński – Kamienie na szaniec, Gustaw Herling Grudziński – Inny świat, Zofia Nałkowska – Medaliony, Antoine de Saint-Exupery – Mały Książę.
Współczesność od 8 maja 1945 r. – zakończenie II wojny światowej
*J.R.R. Tolkien – Hobbit, czyli tam i z powrotem, Albert Camus – Dżuma, Ernest Hemingway – Stary człowiek i morze, Eric E. Schmidt – Oskar i pani Róża, Umberto Eco – Imię róży. Stanisław Barańczak, Tadeusz Różewicz, Zbigniew Herbert, Sławomir Mrożek, Stanisław Lem. Nobliści: Czesław Miłosz, Wisława Szymborska, Olga Tokarczuk.
Epoki literackie chronologiczne – czas trwania i najważniejsi pisarze
„Boska komedia” Dantego Alighieri zaliczana jest do dwóch epok: średniowiecza i resensansu. Autor, choć żył w średniowieczu, wyprzedzał tę epokę i stał się prekursorem renesansu.
Williama Szekspira określa się jako pisarza przełomu – żył i tworzył na przełomie renesansu i baroku, a jego twórczość nosi cechy obu tych epok.
J.R.R. Tolkien napisał „Hobbita…” w dwudziestoleciu międzywojennym, jednak zalicza się go do pisarzy współczesnych.
Z pomocą poniższego filmu szybko powtórzysz najważniejsze informacje o epokach literackich – ich ramach czasowych, pochodzeniu nazwy, najważniejszych wydarzeniach, światopoglądzie i cechach sztuki, a także najważniejszych pisarzach.
Teatrem elżbietańskim nazywamy teatr angielski z czasów panowania królowej Elżbiety I, czyli okresu przypadającego na drugą połowę XVI wieku. To właśnie wtedy – po latach wojen i niepokojów – nastąpiły spokojniejsze czasy oraz rozkwit kultury, w tym teatru, który stał się niezwykle popularną rozrywką. W renesansowej Anglii przedstawienia początkowo wystawiano na prowizorycznych sezonowych scenach, w prywatnych rezydencjach a nawet na ulicach. Czasy elżbietańskie przyniosły nowy typ budynku, który miał służyć wyłącznie do wystawiania spektakli.
Budowa teatru w epoce elżbietańskiej
Nowe teatry budowane były na planie okręgu lub wielokątów. Znajdowały się w nich trzy rodzaje scen:
przednia, będąca podwyższeniem, na którym odkrywano wydarzenia rozgrywające się pod gołym niebem,
tylna służąca do ukazywania wydarzeń mających miejsce w pomieszczeniach,
i górna na której prezentowano sceny balkonowe, jak słynna rozmowa Romea i Julii.
Aktorzy nie byli odgrodzeni od widowni – tanie miejsca stojące znajdowały się na placyku wewnątrz, zaś zadaszone galerie przeznaczone dla bogatszych widzów umieszczono po bokach. Zazwyczaj nie stosowano dekoracji – to aktorzy, dzięki swojej grze, mieli wpływać na wyobraźnię widzów. Bywało też, że używano tabliczek z nazwami miejsc.
Różnice pomiędzy tragedią antyczną i szekspirowską
W czasach elżbietańskich teatr przestał, tak jak w antyku, być sztuką o rygorystycznych zasadach tworzenia, stał się natomiast rozrywką dla ludzi każdego stanu. Aktorzy, szczególnie w komediach, często zwracali się bezpośrednio do publiczności, która żywo komentowała wydarzenia. Gdy widowni podobał się spektakl, aktorzy mogli liczyć na oklaski i wiwaty, jednak gdy przebieg wydarzeń nie zyskiwał ich akceptacji, pojawiały się gwizdy, krzyki, a nawet rzucanie kamieniami. By sprostać wymaganiom publiczności, sztuki musiały być ciekawe, pełne tajemnic, intryg i zwrotów akcji, a jednocześnie wzruszać, uczyć i bawić.
William Szekspir, uważany za najważniejszego reformatora teatru, znakomicie rozumiał oczekiwania widzów. Zaczął więc tworzyć dramaty, które zerwały z tradycją utrwaloną od czasów starożytnych – nie tylko pod względem budowy.
Tragedia antyczna składała się z epejsodionów czyli części, w których występowali aktorzy, i stasimonów prezentujących pieśni chóru. Nowy typ tragedii natomiast zbudowany był z aktów obejmujących większe części oraz scen – czyli mniejszych partii związanych ze zmianą liczby występujących postaci.
Najważniejszą cechą dramatu szekspirowskiego stało się zerwanie z jednością czasu, miejsca i akcji. Wydarzenia nie musiały już rozgrywać się w jednym miejscu i od świtu do zmierzchu, mogły też dotyczyć kilku wątków.
W odróżnieniu od tragedii antycznej nie była też konieczna obecność chóru. Ponadto wprowadzone zostały sceny zbiorowe, podczas gdy w tragedii antycznej mogło występować maksymalnie trzech aktorów.
W dziełach Williama Szekspira nad bohaterami nie ciążyło już fatum czyli nieodwołalna decyzja bogów. Sami decydowali oni o swoim losie.
Nie musieli też być wybitnymi jednostkami z wyższych sfer o stałym charakterze. Postaci Szekspira dojrzewają, zmieniają poglądy i dokonują czynów niespodziewanych.
Ważnym krokiem było również odrzucenie zasady decorum, która polegała na zgodności języka z treścią. W dramacie szekspirowskim tragizm i patos często mieszają się z komizmem, styl poetycki z potocznym, a świat rzeczywisty z fantastycznym.
Do upadku teatru w Anglii doprowadzili purytanie będący pod wpływem Kościoła, który uważał, że sztuka ta wpływa demoralizująco na społeczeństwo i w 1642 roku wpłynął na parlament angielski, który zarządził zamknięte wszystkich teatrów w kraju. Zawód aktora zresztą nigdy nie był traktowany poważnie ani nie przynosił prestiżu, pomimo faktu, że wielu widzów spektakli pochodziło z wyższych sfer i znajdowało przyjemność w oglądaniu sztuk teatralnych.
Istnieje kilka odmian małej poziomej kreseczki, co może sprawiać pewne kłopoty osobom piszącym swoje teksty na komputerze. W tym krótkim wpisie wyjaśnię, kiedy używać jakiego znaku. Należy pamiętać też o tym, kiedy przed znakiem i po nim stawiać spację, a kiedy tego nie robić.
Myślnik (pauza)
Najdłuższy znak.
Zawsze otaczamy go spacjami.
Stosowany w zapisie dialogów.
Oddziela zdanie wtrącone.
Oddziela części zdania.
Zestawia wyrazy przeciwstawne.
Przykłady:
Już ci nie wierzę – powiedział Jan.
Zabrał – przynajmniej tak mi się wtedy wydawało – wszystkie swoje książki.
ciepły – zimny, gorący – lodowaty.
Półpauza
Znak uniwersalny – może zastępować myślnik i łącznik.
W ostatnich dziesięcioleciach znacznie wzrosła wśród nas znajomość obcych kultur i zwyczajów. Dzięki rozwojowi internetu, coraz częstszym podróżom oraz popularności programów kulinarnych, a także pojawiającym się wokół restauracjom z zagranicznymi daniami, kuchnia innych narodów stała się dla nas okazją do nabywania nowych doświadczeń. Kłopotem jednak często pozostaje wymowa tych potraw, których nazwa nie została spolszczona (jak keczup, lazania czy gulasz, które zapisujemy według naszych zasad). Nawet osoby uchodzące w Polsce za kulinarne autorytety mają kłopot z właściwą wymową. Pomocny w tej kwestii będzie serwis Youtube, który pełen jest filmów przybliżających zasady poprawnej wymowy, a przykład znajdziecie poniżej.
Najczęściej niepoprawnie nazywane są dania kuchni francuskiej, włoskiej i krajów hiszpańskojęzycznych, najprawdopodobniej z powodu niższej popularności tych języków od powszechnie znanej i w zasadzie nie sprawiającej problemów angielszczyzny. Warto więc zapamiętać poniższe przykłady:
grzanka z oliwą i czosnkiem bruschetta – wym. brusketta,
makaron w formie wstążek tagiatelle – taljatelle,
kawa z ekspresu ciśnienowego espresso – espresso, nie dodajemy litery K,
pochodząca z Neapolu pizza Margherita – margerita,
sos mięsny do makaronu bolognese – bolonieze,
napój z mleka i espresso latte macchiato – latte makkiato,
suszona i cienko krojona szynka prosciutto – prosziutto,
ser owczy roquefort – rokfor,
miękki okrągły ser camembert – kamąber,
słodki rogalik croissant – krułasą,
kawa z mlekiem cafe au lait – kafe ole,
konserwa z sardeli anchois – ąszua,
wypiek w rodzaju tarty quiche – kisz,
pasztet z wątróbek gęsich foie gras – fua gra,
potrawa z rozpuszczonego sera fondue – fądi,
ryż z owocami morza paella – paeja,
placek z dodatkami tortilla – tortija,
koktajl z białym rumem mojito – mohito,
słodki niebieski likier curaçao – kurasau,
ostra papryczka jalapeno – chalapenio.
W razie wątpliwości zawsze można skorzystać z pomocy przeznaczonych do tego serwisów internetowych. W kwestii pisowni przydatny może być portal fopa.edu.pl (nazwa to wymowa francuskiego faux pas, czyli gafy), gdzie zamieszczone są wskazówki dotyczące zapisu i wymowy obcych wyrazów. Drugi godny polecenia serwis to forvo.com, w którym możemy wysłuchać słów i wyrażeń wymawianych przez rodzimych użytkowników danego języka. Co więcej, użytkownicy mogą wziąć udział w tworzeniu zasobów, dodając swoje nagrania.
W obecnych czasach zwiedzanie muzeów może nie być możliwe ze względu na ograniczenia nałożone z powodu pandemii, jednak dostępną możliwością nadal pozostają wirtualne odwiedziny.
8 maja 1945 roku ogłoszona została kapitulacja Niemiec i tym samym zakończyła się druga wojna światowa. Z tego powodu warto odwiedzić stronę internetową byłego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau i wziąć udziału w przygotowanych przez muzeum lekcjach online. Są one podzielone tematycznie i obejmują zagadnienia związane z ogólnymi wiadomościami o obozie, informacje o pierwszych transportach więźniów, deportacje żydów węgierskich do Auschwitz, obozowe dzieje Romów i powstańców, działalność sonderkommando i ruchu oporu, opis ucieczek z obozu oraz informacje o ewakuacji i wyzwoleniu w 1945 roku.
Język polski 