Wykres zdania pojedynczego

Rozbiór logiczny zdania pojedynczego

Rozbiór logiczny zdania inaczej nazywany jest rozbiorem składniowym albo analizą składniową. Polega na wskazaniu w zdaniu podmiotu i orzeczenia oraz ich określeń, czyli wszystkich przydawek, dopełnień i okoliczników. W analizowaniu zdania pomaga stworzenie wykresu, który pokazuje zależności pomiędzy poszczególnymi wyrazami i pomaga określić związki składniowe, czyli połączenia wyrazów w zdaniu.

Jak zrobić wykres zdania pojedynczego?

Aby poprawnie określić związki składniowe w zdaniu pojedynczym (czyli zawierającym jedno orzeczenie), należy dokonać jego analizy składniowej, inaczej zwanej rozbiorem logicznym. Jak to zrobić krok po kroku?

Zdanie: Moja dobra koleżanka kupiła dziś swojemu bratu świetną książkę.

1. Najpierw w podanym zdaniu znajdź orzeczenie
   (odpowiada ono na pytania: co robi? co się z nim dzieje?) kupiła
2. Następnie wskaż, kto wykonuje czynność z orzeczenia.
   W ten sposób określisz podmiot (pytania: kto? co?) kto kupił? koleżanka
3. Poniżej zdania wypisz podmiot i orzeczenie, łącząc je dość długą linią.
   koleżanka _________ kupiła
4. Zastanów się, jak pozostałe wyrazy w zdaniu łączą się ze sobą, i zapisz je na wykresie, zapisując obok strzałek ich pytania oraz określając, jaką są częścią zdania. Np. słowo „moja” nie łączy się z wyrazem „książkę” („moja książkę” nie ma sensu), ale z wyrazem „koleżanka” („moja koleżanka” ma sens):
   • koleżanka kupiła –
   • koleżanka (czyja?) moja – przydawka przymiotna
   • koleżanka (jaka?) dobra – przydawka przymiotna
   • kupiła (kiedy?) dziś – okolicznik czasu
   • kupiła (komu?) bratu – dopełnienie dalsze
   • bratu (czyjemu?) swojemu – przydawka przymiotna
   • kupiła (co?) książkę – dopełnienie bliższe
   • książkę (jaką?) świetną – przydawka przymiotna
5. Nazwij poszczególne związki składniowe.

Każda z kresek na wykresie symbolizuje związek składniowy. Należy pamiętać, że w związku składniowym mogą się znaleźć dwa wyrazy (lub słowo i wyrażenie przyimkowe). Części zdania łączące się z podmiotem nazywamy grupą podmiotu, zaś te, które łączą się z orzeczeniem, nazywamy grupą orzeczenia. W każdym związku wyraz określane, znajdujący się wyżej, nazywamy wyrazem nadrzędnym, zaś wyraz określający, znajdujący się niżej, to wyraz podrzędny.

Zobacz też:
Pozostałe zagadnienia dotyczące składni i części zdania