Bullying – znęcanie się

Na skróty:

stop-przemocy.png

Co to jest bullying?

Bullying czyli znęcanie się ma miejsce wtedy, kiedy jakaś osoba bądź grupa osób przez dłuższy czas wykorzystuje swoją pozycję, by skrzywdzić inną osobę lub grupę. Może to mieć miejsce w realnym świecie lub online. Do określenia tego zjawiska używa się również mniej dokładnych terminów: przemoc rówieśnicza, nękanie, prześladowanie czy mobbing.

Znęcanie się może obejmować działania bezpośrednie i pośrednie:

  • słowne – przezywanie, wyśmiewanie, opowiadanie kłamstw, grożenie i prowokowanie, przedrzeźnianie;
  • fizyczne – pobicia, popchnięcia, szturchnięcia, podstawianie nóg, plucie, podkładanie pinezek, chowanie rzeczy, zmuszanie do wykonywania poniżających czynności, nagrywanie bez zgody nagrywanego;
  • psychiczne – zastraszanie, rozpuszczanie plotek, grupowe odrzucanie i  ignorowanie, udawanie przyjaciół w celu ośmieszenia.

bullying - cyberprzemoc

Charakterystyczne dla bullyingu są trzy cechy: nierównowaga sił, intencjonalność i powtarzalność. Najczęściej ofiarami stają się osoby, które w postrzeganiu agresorów są słabsze: zwykle przebywają same lub w małej grupie, są młodsze, niższe lub fizycznie mniej silne, stanowią mniejszość (inna religia, pochodzenie etniczne, orientacja seksualna itp.). Sprawcy działają specjalnie z zamiarem skrzywdzenia i trwa to przez dłuższy czas.

Wg badań najczęściej padają ofiarą znęcania się:

  • dzieci i młodzież z niepełnosprawnością i specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,
  • wychowankowie domów dziecka i schronisk,
  • osoby o odmiennym pochodzeniu etnicznym lub wyznające inną religię,
  • osoby LGBT lub postrzegane jako takie,
  • osoby wyróżniające się wyglądem i członkowie subkultur,
  • dzieci i młodzież z biednych rodzin,
  • nastolatkowie mniej popularni wśród rówieśników.

Przykłady nękania

Iza wychowuje się w placówce Pogotowia Opiekuńczego. Została tam umieszczona z powodu trudnych warunków panujących w domu i nieporadności mamy. Inni uczniowie odrzucili ją. Nikt nie chce siedzieć z nią w ławce, na przerwach wszyscy ostentacyjnie się od niej odsuwają. Chociaż bardzo dba o czystość, ostatnio plotkuje się, że to Iza roznosi wszy. Dziewczyna często widzi, że inni o niej plotkują.

Tomek ma nadwagę, rude włosy, piegi oraz trudności z nauką. Jego rodzina przeprowadziła się do dużego miasta, a w nowej szkole nikt nie chce się z nim zaprzyjaźnić. Dziewczyny często go wyzywają – od tłuściochów, rudzielców i debili. Najgorsze są lekcje wf-u. Z powodu nadwagi jest obiektem kpin. Z szatni ciągle giną jego ubrania, musi też cały czas szukać schowanego plecaka.

Ola i Milena bardzo się przyjaźnią. Mają wspólne zainteresowania i świetnie się rozumieją. Chodzą do różnych klas, ale na każdej przerwie starają się przebywać razem. Od jakiegoś czasu grupa chłopaków obrzuca je wyzwiskami, w których często powtarza się słowo „lesby„. Ostatnio zaczęli je fotografować, a zdjęcia opatrzone wulgarnymi podpisami zamieszczać na zamkniętym forum.

Najgorsze dla Marcina są powroty ze szkoły do domu. Którędy by nie próbował iść, zawsze trafia na trójkę chłopaków ze starszej klasy. Wykorzystują fakt, że są od niego silniejsi, i świetnie się bawią jego kosztem. Zwykle każą mu płacić za puszczenie go wolno, więc stara się zawsze mieć przy sobie kilka złotych. Kilka razy nie miał, a wtedy mocno oberwał.

Niestety często osoby nękane, szukając pomocy, słyszą, że konflikty w szkole były zawsze i są normalną częścią życia człowieka. Nie należy się zgadzać z tym stwierdzeniem! Przede wszystkim konflikt a znęcanie się to dwa różne zjawiska. Ponadto dowiedziono, że przemoc rówieśnicza ma ogromny negatywny wpływ na zdrowie i późniejsze życie młodego człowieka. 

Doświadczenie bullyingu może destrukcyjnie wpływać na zdolność uczenia się, powodować absencje szkolne, stany lękowe i fobie, a nawet prowadzić do samookaleczeń i pojawienia się myśli samobójczych. W dorosłym życiu osoby gnębionej wzrasta ryzyko otyłości, cukrzycy, chorób serca i depresji. Nie należy ignorować przemocy rówieśniczej ani traktować jej jak coś normalnego. Każdy nauczyciel, pedagog, rodzic, opiekun, przyjaciel czy świadek ma obowiązek zareagować. 

Pamiętać również należy, że szczególnie drastyczne przykłady przemocy rówieśniczej są wg prawa karalne. Są to między innymi: akty agresji, mowa nienawiści, napady, wyłudzenia, groźby, nękanie i zastraszanie. Przymykanie oka na takie działania jest przyzwoleniem na łamanie prawa – teraz i w przyszłości. Więcej informacji znaleźć można tutaj.

Jak przeciwdziałać bullyingowi w szkole?

Według ustawy Prawo Oświatowe i Karty Nauczyciela, a także dokumentów wewnętrznych wszystkich szkół każdemu uczniowi powinny być zagwarantowane bezpieczeństwo oraz warunki do nauki i harmonijnego rozwoju. Jak w przypadku każdego problemu, najważniejsza jest prewencja. Stąd też kluczowe jest, by każda placówka miała opracowany plan przeciwdziałania przemocy i reagowania w sytuacji, gdy będzie ona miała miejsce.

O czym należy pamiętać podczas tworzenia takiego planu?

  • promowane powinny być pozytywne zachowania uczniów,
  • przeciwdziałać należy wszystkim formom bullyingu, również mającym miejsce w internecie i poza terenem szkoły,
  • dokument powinien być tworzony przy współudziale wszystkich członków szkolnej społeczności – uczniów, rodziców, nauczycieli i dyrekcji,
  • każdy uczeń, nauczyciel i rodzic powinien zostać zapoznany z zapisami,
  • ustanowione zasady powinny być respektowane bez żadnego wyjątku,
  • dokument powinien być stale ewaluowany (przez uczniów, nauczycieli i rodziców) w celu poprawy jego efektywności.

Nauczyciele w swojej pracy powinni zwracać szczególną uwagę na relacje pomiędzy uczniami i w naturalny sposób uczulać ich na kwestie tolerancji i szacunku – nie tylko raz w roku, ale przy każdej nadarzającej się okazji. Co ważne, edukacja ta powinna być prowadzona w każdym wieku. Kluczowa jest kwestia zrozumienia przez uczniów, że ludzie się między sobą różnią pod wieloma względami: wyglądem, stanem zdrowia, sposobem mówienia, światopoglądem, pochodzeniem, orientacją, stanem posiadania i wieloma innymi aspektami, co nie jest powodem do wykluczenia. W badaniach postrzegania nastolatków przez samych siebie ponad połowa wyraziła przekonanie, że różni się od ogółu rówieśników, co jest przyczyną ich niepokoju, a 40% chciałoby w sobie coś zmienić, by nie paść ofiarą bullyingu. Ukazuje to skalę problemu.

Dobrą praktyką jest wspólne określenie celów strategii antyprzemocowej. Włączeni w działania uczniowie bardziej respektują normy, co do ustalenia których sami się przyczynili. Można także spróbować powierzenia danym klasom lub Samorządowi Uczniowskiemu działań służących integracji społeczności szkolnej. Może to być np. organizacja comiesięcznych imprez tematycznych dotyczących danej kultury czy mniejszości, wyjścia w ramach wolontariatu do szkoły specjalnej, organizacja tygodnia antyprzemocowego, temat bullyingu w klubie czytelniczym, festiwale prezentujące talenty uczniów, wieczory filmowe z emisją obrazów mówiących o akceptacji, samopomoc uczniowska. Wszelkie działania integrujące i uświadamiające o wartości i prawach każdego człowieka zmniejszają ryzyko wystąpienia bullyingu.

W przypadku nowych dzieci w szkole dobrze sprawdzają się programy wsparcia rówieśniczego – przydzielanie na pierwsze tygodnie jako kompana zaufanego rówieśnika lub ucznia starszej klasy (zwykle tego typu przewodnikami zostają dzieci świadome, dojrzałe, lubiane i akceptowane przez innych, odpowiednio przeszkolone przez pedagoga lub wychowawcę) bądź grupy uczniów, którzy przejmują nad nim opiekę i w razie wystąpienia nękania powiadamiają nauczyciela. Zaopiekowanie się uczniem przez rówieśników pozwala nowym przełamać nieśmiałość, poczuć się pewnie i nie być łatwym celem ataku.

Plan reagowania na bullying w szkole może opierać się na sankcjach lub interwencjach. Przed podjęciem decyzji do co reakcji, powinny zostać przeprowadzone poważne rozmowy z osobami pokrzywdzonymi, sprawcami i świadkami. Czasami już na tym etapie sprawa ulega rozwiązaniu, bywa jednak, że potrzebne jest zastosowanie sankcji. Mogą być nimi na przykład:

  • ostrzeżenia słowne,
  • spotkania z rodzicami i poinformowanie ich o zaistniałej sytuacji,
  • cofnięcie przywilejów (brak udziału w imprezie, wycieczce, kółku zainteresowań),
  • kary – zostanie po lekcjach, nałożenie obowiązków (np. odpowiedzialność za czystość klasy, sprzątanie stołówki),
  • w przypadku braku poprawy – przeniesienie ucznia do innej klasy bądź szkoły.

Drugie podejście obejmuje objęcie uczniów pewnego rodzaju planami naprawczymi. Interwencje prowadzone przez dorosłego (osobę, którą uczniowie darzą zaufaniem i cenią za empatię, szczerość i dobry kontakt z młodzieżą) mają na celu określenie problemu, przedstawienie stanowisk i próbę rozwiązania sytuacji. Przykłady takich interwencji mogą obejmować prowadzenie rozmów pomiędzy sprawcami a osobą nękaną, których celem jest uświadomienie tym pierwszym, jaką szkodę wyrządzają, czy też mediacje, w których biorą udział członkowie klasy lub danej grupy uczniów.

Zwykle najlepiej sprawdza się połączenie obu tych metod – pozwala na głębsze zrozumienie problemu i wspólne wypracowanie drogi to zaniechania aktów bullyingu. Co ważne, przez uczniów nękanych zwykle preferowane są reakcje oparte na planach naprawczych – dzięki temu nie muszą się oni obawiać odwetu sprawców, co często zdarza się w wypadku zastosowania dotkliwych kar.

Pamiętać należy, że jeśli formy przemocy, jakich dopuszczono się na uczniu, są szczególnie ciężkie – np. pobicia, kradzieże, wymuszenia, groźby, nękanie, podżeganie do nienawiści, czy zastraszanie, sprawa powinna zostać przez szkołę zgłoszona na policję i do sądu rodzinnego.

Jestem nauczycielem nękanego ucznia – co robić?

Każdy nauczyciel spotkał lub spotka się z przypadkami bullyingu wśród uczniów. Ważne jest, by natychmiast zareagować, podjąć odpowiednie kroki i obie strony – ofiarę i sprawcę – objąć pomocą, a także zapobiec dalszym aktom agresji. Zwykle podejmuje się następujące działania:

  • Trzeba upewnić się, że wszyscy są bezpieczni i sprawdzić, czy nie doszło do zranienia fizycznego lub emocjonalnego ofiary. Następnie należy odnotować fakt zaistnienia bullyingu za pomocą notatki służbowej bądź wpisu do dziennika, dzięki czemu zarówno ofiara, jak i sprawca wiedzą, że nauczyciel traktuje tę sprawę poważnie.
  • Poprzez rozmowy z obiema stronami oraz świadkami należy dokładnie ustalić, co się stało, i bardzo jasno powiedzieć sprawcy, że dalsza przemoc nie będzie akceptowana, a jego zachowanie musi się zmienić. Następnie podejmuje się plany naprawcze, próbując uświadomić sprawcy cierpienie, jakie wywołuje jego działanie, oraz dociec, dlaczego dopuszcza się on aktów przemocy. Na bieżąco należy konsultować się z ofiarą oraz stale monitorować sytuację.
  • Wnioski z zajścia należy przemyśleć i przedyskutować w gronie pedagogicznym. Każda sytuacja uczy czegoś nowego i pokazuje, że być może istnieje w szkole niedostrzeżony wcześniej problem. Należy uaktualnić regulaminy zachowania, wdrożyć plany naprawcze, zorganizować szkolenie dla personelu, zwracać większą uwagę na język, jakim posługują się uczniowie bądź zwiększyć liczbę nauczycieli pełniących dyżur w danym miejscu.

Po pierwsze – wysłuchaj i postaraj się zrozumieć

Do nauczycieli często zgłaszają się uczniowie, którzy padli ofiarą bullyingu bądź są osobami postronnymi obserwującymi przemoc wobec innego ucznia. Przede wszystkim należy ich wysłuchać z otwartym umysłem i potraktować poważnie. Zignorowanie problemu, banały typu: „nie zwracaj na nich uwagi, nie chodź w tamto miejsce boiska, musisz się zmienić, żeby ich nie denerwować, bądź mądrzejszy, kiedyś się znudzą i im przejdzie, ja też to przeżyłam i widzisz, wszystko jest dobrze” czy każdy objaw lekceważenia sprawią, że poszkodowana osoba poczuje się zdradzona, odrzucona i nie zwróci się więcej o pomoc. Nauczyciel powinien pamiętać, że obdarzono go zaufaniem i musi zrobić wszystko, co w jego mocy, by poprawić sytuację i zapobiec dalszemu  bullyingowi. W codziennym pośpiechu i bieganinie z klasy do klasy czy pomiędzy szkołami może to być trudne, ale mimo wszystko priorytetem musi być znalezienie czasu dla uczniów, którzy tego potrzebują. W szkołach, w których dyrekcja nie zamiata problemów pod dywan, a nauczyciele poważnie i na bieżąco reagują na akty przemocy i nękania, uczniowie rzadziej dopuszczają się bullyingu. Zaangażowanie w rozwiązanie trudnych sytuacji doceniają także rodzice, kiedy widzą, że nauczyciele reagują na akty znęcania się, a w szkole przedsięwzięto odpowiednie środki zapobiegania przemocy.

Po drugie – natychmiast reaguj

Reagować należy zawsze i natychmiast, nie tylko na akty przemocy, ale także na każdorazowe użycie przez uczniów dyskryminującego języka. To właśnie w mowie często zaczyna się proces bullyingu – określenia typu: grubas, debil, kretyn, idiotka, pryszczaty, czarnuch, śmierdziel, okularnica, pokraka, pedał, lesba, ułom itp. prowadzą do wykluczenia i w późniejszym czasie przekraczania kolejnych granic.

Wiemy, że nie istnieje uniwersalne rozwiązanie każdego problemu. W zależności od sytuacji, nastrojów panujących w klasie czy szkole i od zaangażowanych osób potrzebne mogą być różne środki. W lżejszych przypadkach może to być rozmowa z uczniami czy grupą dopuszczającą się przemocy, szkolne mediacje między ofiarą a prześladowcami, lub kryzysowy panel klasowy, gdzie każdy uczeń ma prawo do wypowiedzenia swoich przemyśleń, obaw i propozycji rozwiązania. Czasami to sami uczniowie wychodzą z najlepszymi propozycjami zażegnania problemu i potrafią sami się dyscyplinować – o ile mamy do czynienia z dojrzałym zespołem. Bywa, że dzieci lub młodzież nie uświadamiają sobie, że ich działania są przemocą – wytłumaczenie im tego przez nauczycieli i rówieśników pozwala na zrozumienie i zaprzestanie nękania.

Nauczyciel musi wykazać konsekwencję i stanowczo trzymać się ustalonych zasad i egzekwować to, co zostało ustalone. Zawsze jednak należy monitorować sytuację i obserwować relacje pomiędzy nękającymi i nękanymi. To, że w danym momencie kryzys został zażegnany, nie oznacza, że w przyszłości nie pojawi się ponownie. Należy także upewniać się co do samopoczucia ofiary bullyingu – przemoc ma dalekosiężne skutki, więc uczeń może wymagać objęcia opieką psychologiczno-pedagogiczną.

Nie należy zapominać o tym, że dzieci i młodzież są bacznymi obserwatorami. Nadużyciem z pewnością byłoby stwierdzenie, że w dzisiejszych czasach nauczyciel pełni rolę wzoru dla młodzieży, gdyż funkcję tę przejęły niestety postaci z mediów i showbiznesu, jednak w dalszym ciągu osoba nauczyciela ma ukazywać uczniom, jak powinno się zachowywać. Jeśli będziemy mówić o szacunku, tolerancji i otwartości, a prezentować zupełnie odmienną postawę, nasze słowa nie będą nic warte. Dlatego ważne jest, by rozmawiać, tłumaczyć, wyjaśniać i być szczerym – nauczyciel, który postępuje tak, jak naucza, zyska uznanie uczniów i zbudować autorytet.

Jestem ofiarą przemocy rówieśniczej – co robić?

Jeżeli podejrzewasz, że koledzy stosują wobec ciebie przemoc, ale nie masz co do tego pewności, zastanów się, czy ich działania można opisać poniższymi cechami:

  • są intencjonalne – sprawcy działają specjalnie i z pełną świadomością,
  • mają zamiar skrzywdzenia – chcą sprawić ci przykrość bądź zranić cię fizycznie,
  • są powtarzalne – sytuacja trwa już jakiś czas i nie jest to jednorazowy incydent,
  • istnieje nierównowaga sił – są oni w jakiś sposób silniejsi (jest ich więcej, są starsi, więksi, mocniejsi fizycznie, uważają się za lepszych).

Jeśli powyższe cechy dobrze opisują to, czego doświadczasz, oznacza to, że jesteś ofiarą bullyingu. Pamiętaj, że zachowania sprawców nie są twoją winą. Niezależnie od tego, jak wyglądasz, skąd pochodzisz, jakiego jesteś wyznania, pochodzenia etnicznego, jakie masz przekonania czy w jaki sposób mówisz lub się ubierasz – nic nie usprawiedliwia działań osób nękających cię.

jestem-ofiara-bullyingu

Przede wszystkim nie powinieneś być sam – powiedz o swojej sytuacji komuś zaufanemu – rodzicowi, osobie z rodziny, pedagogowi lub psychologowi szkolnemu, wychowawcy lub nauczycielowi. Taka rozmowa sprawi, że poczujesz się lepiej i nie będziesz dźwigać tego ciężaru samodzielnie. Wspólnie zastanówcie się, co można zrobić. Z pewnością powinni zostać powiadomieni nauczyciele, którzy podejmą działania zapobiegające dalszym atakom. (Jeśli nie masz osoby, z którą mógłbyś porozmawiać, możesz skorzystać z telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży 0 116 111, Dziecięcego Telefonu Zaufania Rzecznika Praw Dziecka 0800 12 12 12 oraz pomocy Fundacji Zobacz… Jestem bądź Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę).

Zapisz dokładnie co się dzieje, kiedy i w jakich miejscach, kto bierze w tym czynny udział, czy są świadkowie. Opisz dokładnie działania sprawców. Jeśli stosują wobec ciebie przemoc fizyczną, zrób zdjęcia ukazujące obrażenia – rozdarte ubranie, skaleczone kolano, zadrapania. Jeśli przemoc ma miejsce w internecie – wykonaj zrzuty ekranu i zachowaj zdjęcia na wypadek ich usunięcia bądź zablokowania ci do nich dostępu. Pamiętaj, by współpracować z nauczycielem lub pedagogiem – nie tylko ty musisz informować o nowych aktach przemocy, ale rówież oni powinni na bieżąco mówić, co robią i jakie są tego efekty.

Pokusa odwetu często jest silna, ale nie daj się ponieść emocjom. Stosując przemoc, staniesz się taki sam, jak ci, którzy wyrządzają krzywdę. Co więcej, możesz później mieć kłopoty, gdyż słusznie będą cię mogli oskarżyć o stosowanie bullyingu. Zamiast tego postaraj się w konfrontacji ze sprawcami wyraźnie powiedzieć, że ich zachowanie cię krzywdzi i chcesz, żeby przestali. 

Otaczaj się osobami, które sprawiają, że czujesz się dobrze. Może postaraj się nawiązać nowe znajomości? By zdystansować się od tego, co dzieje się pomiędzy tobą a sprawcami, dobrze sprawdza się rozwijanie pasji. Nie pozwól, by sytuacja ta odebrała ci radość życia. Jeśli czujesz, że twoje samopoczucie jest bardzo złe, masz kłopoty ze snem, stany lękowe, nasilające się bóle głowy lub brzucha bądź jakiekolwiek inne objawy wywołane stresem z powodu bullyingu, powiedz o tym rodzicom i zgłoś się po pomoc do psychologa lub pedagoga.

Mój przyjaciel jest ofiarą bullyingu

Jeżeli podejrzewasz, że twój przyjaciel lub kolega z klasy jest ofiarą bullyingu, powinieneś zareagować. Przede wszystkim porozmawiaj z tą osobą. Zapytaj, jak się czuje i czego doświadcza. Wykaż się empatią i zrozumieniem. Okaż wsparcie – tego właśnie osoba będąca ofiarą przemocy potrzebuje najbardziej.

jak-pomoc-przyjacielowi-bullying

Zachęć ją do rozmowy z zaufanym dorosłym, który będzie mógł pomóc. Może to być rodzic, osoba z rodziny, nauczyciel bądź pedagog czy psycholog szkolny. Jeśli nie będzie chciała szukać pomocy u dorosłego, przekonaj ją do tego. Pamiętaj, że osoby będące ofiarami bullyingu często odczuwają wstyd, chociaż nie są niczemu winne, i boją się pogorszenia sytuacji. Jednak jedynym rozwiązaniem jest stawienie temu czoła.

Zapytaj, co jeszcze możesz zrobić. Wspieraj przyjaciela każdego dnia i staraj się zwracać uwagę na jego samopoczucie. Jeżeli zauważysz niepokojące objawy, takie jak stany depresyjne, pesymistyczne myśli bądź samookaleczanie się, zareaguj, mówiąc pedagogowi lub wychowawcy, że martwi cię stan przyjaciela.

Moje dziecko jest ofiarą bullyingu – co robić?

Nie zawsze ofiary przemocy rówieśniczej szukają pomocy u dorosłych. Czasami myślą, że bullying ich jest winą, odczuwają wstyd i traktują tę sytuację jak swoją porażkę. Nierzadko też obawiają się, że dorosły zlekceważy problem. Stąd też każdy rodzic powinien być wyczulony na symptomy mogące świadczyć o tym, że dziecko jest ofiarą przemocy rówieśniczej:

  • zmiany w zachowaniu,
  • złe samopoczucie,
  • samookaleczanie się,
  • niewystępujące wcześniej napady złości (np. wobec rodzeństwa),
  • zmiany dotyczące snu i jedzenia,
  • uczucie niepokoju i stany lękowe,
  • częste bóle głowy czy brzucha,
  • pogorszenie się wyników w szkole,
  • niechęć do chodzenia do szkoły,
  • odmowa chodzenia do szkoły lub wagarowanie,
  • znikające lub uszkodzone rzeczy osobiste.

Jeśli coś w zachowaniu dziecka budzi twój niepokój, musisz koniecznie z nim porozmawiać – szczerze i z dużą dozą empatii. Jeśli twoje przypuszczenia okażą się prawdą bądź dziecko samo zwróci się do ciebie i wyzna, że inni stosują wobec niego przemoc, przede wszystkim zachowaj spokój. Wysłuchaj wszystkiego, co dziecko chce ci powierzyć, i zapewnij je, że cała sytuacja nie jest jego winą. Zapytaj, jakie ma pomysły na rozwiązanie i wspólnie ustalcie, co można zrobić w tej sytuacji. Dzieci uczą się radzić sobie z problemami i rozwiązywać konflikty na przykładzie bliskich. Widząc, że rodzice radzą sobie z konfliktem i skutecznie go rozwiązują, będą wiedziały, jak zachowywać się w przyszłości.

Ważne jest, aby rodzic pracował z dzieckiem nad jego samooceną. Bullying skutecznie obniża postrzeganie własnej osoby. Rodzice muszą wspierać dziecko, zapewniać je, że zachowanie innych nie jest jego winą, i zadbać o jego dobre samopoczucie. Często mów dziecku, w czym jest dobre i jakie są jego zalety. Wyrażaj swoją dumę z jego osiągnięć, nawet tych małych i pozornie nieistotnych. Dzięki temu jego poczucie własnej wartości wzrośnie, co pozwoli mu lepiej sobie radzić w kryzysowych sytuacjach.

Do kroków, które powinieneś koniecznie podjąć, należą:

  • uspokojenie dziecka i uświadomienie go, że dobrze zrobiło, dzieląc się swoimi przeżyciami, oraz zapewnienie go o pomocy;
  • rozmowa z nauczycielem wychowawcą lub pedagogiem szkolnym – poinformuj ich o tym, co się dzieje, i wspólnie ustalcie strategię działania;
  • poinformowanie pozostałej załogi w szkole – uświadom innych nauczycieli i pracowników obsługi o zaistnieniu w szkole bullyingu – pozwoli im to zwrócić szczególną uwagę na relacje między uczniami i szybką reakcję w wypadku zauważenia niepożądanych zachowań,
  • monitorowanie sytuacji i informowanie szkoły – rozmawiaj z dzieckiem i skrupulatnie zapisuj okoliczności ewentualnych kolejnych aktów przemocy (data i godzina, miejsce zdarzenia, osoby biorące udział i ich role, opis wydarzenia, świadkowie, obrażenia, kto został poinformowany o zdarzeniu, jaka była reakcja szkoły).
  • Jeśli pomimo zwrócenia się do wychowawcy, pedagoga i dyrekcji bullying nadal ma miejsce, a szkoła nie podejmuje działań lub są one nieskuteczne, należy zwrócić się do właściwego Kuratorium Oświaty, które sprawuje nadzór nad szkołą.
  • Jeśli sprawa jest szczególnie skomplikowana, zaś działania szkoły i organów nadzoru szkoły nie przynoszą efektów, warto rozważyć także zwrócenie się do Rzecznika Praw Dziecka.
  • Pamiętaj, że jeśli działania sprawców przybierają formy zastraszania, mowy nienawiści, gróźb, kradzieży, pobić czy wymuszeń, sprawę bezwzględnie należy zgłosić na policję. 

Warto poradzić dziecku, jak się zachować w sytuacji, gdy rówieśnicy stosują wobec niego przemoc. W przypadku niektórych (szczególnie młodszych dzieci) podziałać może wyjaśnienie, że ich działania są krzywdzące („Rani mnie, kiedy mnie przezywasz/ przedrzeźniasz/ popychasz/ wyśmiewasz/ nazywasz tym przezwiskiem„). Warto wesprzeć dziecko w nawiązywaniu przyjaźni z osobami, które nie są sprawcami, co pozwoli im nabrać pewności siebie i poczuć się bezpieczniej. Trzeba też zachęcać dziecko do informowania nauczycieli, jeżeli nadal jest nękane. Możesz też skorzystać z telefonu dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci 800 100 100.

dziecko-ofiara-bullyingu.jpg

Zwróć szczególną uwagę na stan psychiczny swojego dziecka. Długotrwałe doświadczanie bullyingu skutkować może atakami paniki, depresją, samookaleczaniem, stanami lękowymi i fobiami. Jeśli podejrzewasz, że dziecko cierpi, zgłoś się do lekarza i zadbaj o to, by objęto je opieką psychologiczną.

Moje dziecko stosuje przemoc wobec innych – co robić?

Odkrycie faktu, że dziecko może być sprawcą przemocy wobec innych, jest przykrym doznaniem dla każdego rodzica. By właściwie zareagować, trzeba uświadomić sobie, że istnieje wiele powodów, dla których zarówno dzieci, jak i dorośli, stosują przemoc. Niektóre z nich to:

  • niska samoocena,
  • poczucie bezsilności,
  • brak zrozumienia i empatii,
  • strach przed odmiennością innych,
  • próba zwrócenia na siebie uwagi,
  • presja rówieśnicza,
  • reakcja na doświadczanie przemocy,
  • próba odreagowania złych emocji na innych.

Pamiętaj, że z bullyingiem mamy do czynienia, gdy działania sprawcy są intencjonalne, powtarzają się i występuje nierównowaga sił. Jeśli twoje dziecko stosuje przemoc, najważniejszą rzeczą jest wytłumaczenie mu, że jego zachowanie jest niedopuszczalne i wywołuje cierpienie. Wytłumacz, czym jest bullying i jakie są jego konsekwencje. Czasami dzieci stosują przemoc jako odreagowanie tego, że same są gnębione. Upewnij się, że dziecko wie, że zawsze może porozmawiać z Tobą lub z inną zaufaną osobą dorosłą, jeśli coś je martwi.

dziecko-sprawca-bullyingu.jpg

Jeśli o fakcie stosowania przemocy przez twoje dziecko dowiedziałeś się od nauczyciela, możesz podjąć następujące kroki:

  • Zachowaj spokój i zbierz wszystkie informacje dotyczące bullyingu stosowanego przez twoje dziecko (np. czy dzieje się to online czy w realnym życiu, na poszczególnych lekcjach, kto mu towarzyszy).
  • Poproś o kopię regulaminu zachowania bądź procedur postępowania w przypadku stosowania przemocy i upewnij się, że szkoła stosuje się do ustalonych zasad.
  • Porozmawiaj ze swoim dzieckiem w sposób spokojny i empatyczny. Nie oskarżaj, nie krzycz, nie karz bez uprzedniego wysłuchania jego wersji wydarzeń. Miej na uwadze, że dzieci często zachowują się w domu zupełnie inaczej niż poza nim. Pamiętaj też, że dzieci często kłamią z nadzieją uniknięcia konsekwencji. Tak czy inaczej – od twojej postawy i wypracowanych relacji z dzieckiem zależy, czy dojdziecie do prawdy i będziecie potrafili rozwiązać problem.
  • Staraj się nie postrzegać od teraz swojego dziecka jako tego, kto zawiódł twoje zaufanie. Wyraź jasno, że stosowanie przemocy jest niedopuszczalne i ma się więcej nie powtórzyć. Kontroluj dokładnie sytuację i upewniaj się, że dalsze przypadki bullyingu nie mają miejsca.

Warto przyjrzeć się dokładniej relacjom, jakie panują w rodzinie. Czy jej członkowie rozmawiają pomiędzy sobą każdego dnia? Czują do siebie zaufanie? Wiedzą, że mogą liczyć na swoje wsparcie? W badaniach ustalono, że przeciętnie matki nie poświęcają dziecku więcej niż 30 minut dziennie, zaś ojcowie rzadko więcej niż 10. Wraz z wiekiem dzieci liczby te maleją, a interakcje ograniczają się do zdawkowej wymiany zdań w przelocie: „Jak w szkole, Jasiu?”, „Jak zawsze, mamo”. Szaleńcze tempo życia, pogoń za pieniądzem i uzależniające działanie mediów sprawiają, że ludzie znajdują coraz mniej czasu na bycie ze sobą i umacnianie więzi rodzinnych. Cierpią na tym dzieci, które mogą czuć się nieważne i odrzucone, a przez to szukać poklasku u rówieśników.

Pamiętać też należy, że to rodzice są najważniejszym wzorem do naśladowania dla młodego człowieka. Obserwując ich, uczy się, jak rozwiązywać konflikty, wyrażać potrzeby i współpracować. Dziecko, które jest świadkiem kłótni, obwiniania się i wojny domowej przeniesie te zachowania na płaszczyznę klasową, nie tylko powielając wzorzec rodziców, ale również odreagowując w ten sposób stres, jakiego doświadcza w domu. Rodzice powinni pamiętać, by konflikty pomiędzy nimi nie odbijały się na dzieciach. Jeśli pomiędzy małżonkami pojawiają się momenty napięcia prowadzące do awantur, nie powinny one mieć miejsca w obecności dzieci. Przed dziećmi rodzice powinni tworzyć zgrany, zgodny, jednolity front.

Warto również zachęcić dziecko do nowej aktywności i wspierać jego pasje. Udział w kole zainteresowań pozwoli mu przenieść uwagę na inne obszary, zawiązać nowe znajomości i z dystansem spojrzeć na swoje dotychczasowe działania. Dzieci odnoszące sukcesy w dziedzinie, która je interesuje, stają się pewniejsze siebie i wzrasta ich poczucie wartości, dzięki czemu nie muszą nic udowadniać, stosując przemoc wobec innych.

Istotne są też rozmowy na temat relacji międzyludzkich, wartości przyjaźni, prawie każdego człowieka do szacunku i bycia akceptowanym. Upewnienie się, że dziecko rozumie swój wpływ na innych i widzi konsekwencje swoich działań, powinno być zadaniem dla każdego rodzica. Być może warto rozważyć z dzieckiem skorzystanie z terapii radzenia sobie ze złością, kursu asertywności lub wzięcie udziału w wolontariacie.

Jestem sprawcą przemocy – jak przestać?

Nie jest łatwo spojrzeć prawdzie w oczy i przyznać, że jest się sprawcą przemocy. Jeśli jednak obawiasz się, że twoje działania posunęły się za daleko i umyślnie, długotrwale krzywdzisz innych, musisz jak najprędzej przestać. Istnieje wiele przyczyn, dla których ludzie znęcają się nad innymi. Żeby zrozumieć swoje zachowanie i znaleźć na nie skuteczną radę, musisz zastanowić się, dlaczego stosujesz przemoc.

  • Czy dążysz do tego, żeby przez twoje zachowania inni poczuli się zranieni?
  • Czy czujesz, że czasem musisz na kimś wyładować swoją złość?
  • Czy masz świadomość, które twoje zachowania noszą znamiona bullyingu?
  • Czy czujesz się nieszczęśliwy?
  • Czy w szkole czujesz się samotny lub odrzucony?
  • Czy sam jesteś ofiarą bullyingu?
  • Czy jest jakaś osoba, która stosuje wobec ciebie przemoc?
  • Czy jest coś, co cię denerwuje i frustruje?
  • Czy stanowisz część grupy, która znęca się nad innymi?
  • Czy stosowanie przemocy to dla ciebie sposób na akceptację grupy?
  • Czy gnębisz innych, by ukryć swoje słabości?

Często ludzie reagują gwałtownie, kiedy czują się niekomfortowo lub są zagrożeni. Bywa, że relacje między rówieśnikami w okresie dojrzewania bardzo się komplikują. Często nastolatkowie nie potrafią znaleźć wspólnego języka z rodzicami bądź nie czują się w domu dobrze. Bywa, że trudy szkolnej codzienności stają się problemem. Zdarza się też, że odmienność czy choroba innych przejmuje nas strachem. Jeśli w twoim życiu coś sprawia, że masz ochotę skrzywdzić kogoś, by odreagować, potrzebujesz pomocy. Porozmawiaj z kimś zaufanym – może to być rodzic, nauczyciel, pedagog lub psycholog szkolny bądź lekarz. Wspomogą cię oni w poradzeniu sobie z problemami i w procesie naprawy relacji między tobą a skrzywdzoną przez ciebie osobą.

Choć będzie to trudne, musisz przeprosić osobę, którą dręczyłeś. Bądź przygotowany, że będzie ona pełna podejrzeń po wcześniejszych doświadczeniach, ale z czasem zrozumie, że się zmieniłeś. Postaw się na miejscu tej osoby i pamiętaj, że doświadczenie bullyingu bardzo negatywnie wpływa na osobę, powodując depresję, stany lękowe, ataki paniki i inne problemy zdrowotne.

Postaraj się pracować nad sobą. Zapisz się do koła zainteresowań, przyłącz do wolontariatu, zacznij udzielać charytatywnie. Jeśli byłeś częścią grupy, która stosowała bullying, zdystansuj się od niej i nie bierz udziału we wspólnych akcjach. Zastanów się, jakie masz dobre strony i rozwijaj je. Naucz się technik relaksacyjnych i stosuj je za każdym razem, kiedy poczujesz złość. Pozwól sobie na chwilę skupienia na sobie samym i odpowiedz na pytania: kto lub co cię denerwuje? dlaczego? jak powinieneś zareagować? Chwila namysłu pozwoli ci na ochłonięcie i uniknięcie impulsywnej decyzji.

Opracowano z pomocą: anti-bullyingalliance.org.uk

Przydatne linki: