Balladyna

By przeczytać streszczenie szczegółowe Balladyny, kliknij tutaj:

Balladyna – najważniejsze informacje

• Autor – Juliusz Słowacki
• Rok napisania – 1834 (Genewa)
• Rok wydania – 1839 (Paryż)
• Epoka – romantyzm

Geneza „Balladyny”

• Imię tytułowej bohaterki autor wymyślił, wykorzystując nazwę charakterystycznej dla romantyzmu ballady – gatunku synkretycznego, łączącego cechy epiki, liryki i dramatu, którego tematem są niezwykłe wydarzenia i współistnienie świata rzeczywistego i fantastycznego. Tytuł miał więc podkreślać niezwykłość, nastrojowość i tajemniczość utworu.
• Słowacki chciał, by jego dzieło w trudnych dla znajdującej się pod zaborami Polski czasach, pokazywało przeszłość narodu jako fantastyczną legendę, z której można wyciągnąć optymistyczne wnioski na przyszłość.
• Sposób stworzenia postaci zainspirowany był prawdopodobnie twórczością Szekspira, szczególnie tragedią “Makbet” (postać Balladyny” i komedią “Sen nocy letniej” (Goplana, Chochlik i Skierka). Zaś motyw dwóch sióstr i wyścigu o serce pana zakończone zabójstwem jednej z nich, zaczerpnął z utworu “Maliny” autorstwa Aleksandra Chodźko. 

„Balladyna” – rodzaj i gatunek literacki

Rodzaj literacki – dramat:

• Dzieło stworzone z myślą o wystawieniu na scenie.
• Nie istnieje tutaj nadrzędny podmiot literacki, a o wydarzeniach dowiadujemy się dzięki wypowiedziom bohaterów i wskazówkom autora.
• Składa się z tekstu głównego, czyli dialogów i monologów bohaterów, oraz wskazówek autora dotyczących realizacji, czyli tekstu pobocznego, inaczej zwanego didaskaliami.
• Jest też podzielone na akty, czyli większe partie, i sceny, czyli mniejsze części, zwykle wydzielone ze względu na liczbę występujących bohaterów (choć autor tworzy też sceny, w których kolejni bohaterowie przychodzą i odchodzą).

Gatunek literacki nie jest dokładnie określony, gdyż „Balladyna” wymyka się klasyfikacjom – jest niejednorodna estetycznie, gatunkowo i rodzajowo. Najczęściej określa się ją jako tragedię bądź dramat romantyczny.

Cechy tragedii:

• utwór porusza tematykę konfliktu dobra i zła,
• bohaterka w pragnieniu nieograniczonej władzy dąży do klęski i ginie rażona piorunem,
• również inni bohaterowie są postaciami tragicznymi,
• istnieje też siła wyższa, która wpływa na bieg wydarzeń.

Cechy dramatu romantycznego:

• utwór ma dość dość luźną kompozycję – niektóre sceny nie do końca się ze sobą łączą,
• brak jedności czasu, miejsca i akcji – wydarzenia toczą się w ciągu czterech dni, w różnych miejscach i poruszane są różne tematy,
• mieszanie się komizmu z tragizmem i wzniosłości z groteską,
• obecność postaci i wydarzeń fantastycznych, 
• nastrój tajemniczości, a momentami grozy.

Bohaterowie „Balladyny”

Wdowa – uboga wiejska kobieta, matka dwóch córek
Balladyna – starsza córka, czarnowłosa i blada
Alina – młodsza córka, różana i jasnowłosa
Grabiec – kochanek Balladyny, syn organisty, prostak i pijak
Kirkor – graf (książę) szukający żony
Pustelnik – dawny król Popiel III, wypędzony przez brata
Goplana – nimfa, królowa jeziora Gopło
Chochlik i Skierka – pomocnicy Goplany
Kostryn – niemiecki książę, dowódca straży i wspólnik Balladyny
Filon – pasterz-poeta szukający kobiety idealnej

„Balladyna” w pigułce

Kirkor jest księciem szukającym żony. Po poradę przybywa do Pustelnika, który okazuje się być prawowitym królem Popielem III. Mężczyzna radzi Kirkorowi, by za żonę wziął prostą chłopkę o czystym sercu. Kirkor obiecuje starcu, że rozprawi się z uzurpatorem tronu – Popielem IV, i odnajdzie prawdziwą koronę Lecha, zakopaną przez Pustelnika w lesie.

Goplana, królowa jeziora Gopło, zakochuje się w Grabcu, gdy ten wpada do wody. Nimfa chce, by mężczyzna nie dotarł na zaplanowaną schadzkę z Balladyną, prosi więc o pomoc Skierkę i Chochlika. Chochlik ma sprawić, by Grabiec zabłądził w lesie, a Skierka skierować księcia Kirkora do domu Wdowy i doprowadzić do ślubu z jej córką.

Na miejscu okazuje się, że Wdowa ma dwie córki – Alinę i Balladynę. Skierka nie wie, którą siostrę miał pokochać Kirkor, rzuca więc urok na obie. Kirkor nie potrafi wybrać, więc Wdowa za podszeptem Skierki proponuje, by urządzić zawody w zbieraniu malin – ta dziewczyna, która pierwsza zbierze pełen dzban, zostanie żoną księcia. W nocy Balladyna wymyka się na spotkanie z Grabcem.

Rano Goplana jest niezadowolona, że chochliki nie wykonały jej rozkazów. Nimfa zamienia Grabca w płaczącą wierzbę, by choć trochę poczuł jej smutek. W międzyczasie Alina i Balladyna zbierają maliny, jednak Balladyna nie nawykła do pracy i zbieranie idzie jej bardzo powoli. Alina uzbierała pełen dzban i bardzo cieszy się, że wyjdzie za mąż za Kirkora, którego szczerze pokochała. Zazdrosna Balladyna zabija siostrę. Na czole Balladyny utrwala się krwawe znamię, które kobieta zakrywa przepaską.

Balladyna mówi matce, że Alina uciekła z jakimś mężczyzną. Po ślubie nakazuje spalenie chaty i wraz z Wdową przenosi się do zamku. Tam Wdowa sama spędza czas w wieży zamkowej. Balladyna wstydzi się matki, która jest prostą chłopką. Odprawia też wóz z przyjaciółmi matki, którzy przybyli w odwiedziny. Kirkor wyjeżdża z zamku, nie wyjawiając jej celu wyprawy. Za namową Pustelnika, by sprawdzić lojalność żony, wysyła zapieczętowaną skrzynię i zakazuje jej otwarcia. Balladyna wraz ze swoim sprzymierzeńcem, dowódcą straży Kostrynem, zabija posłańca Gralona. Szuka też pomocy u Pustelnika, który rozpoznaje krwawe znamię jako symbol zbrodni.

Kirkor pragnie odzyskać koronę Lecha i oddać ją prawowitemu władcy. W międzyczasie koronę znajduje w lesie Skierka i oddaje ją Goplanie, ta zaś koronuje nią Grabca, zamieniając go w króla kurkowego. W zamku odbywa się uczta, na którą nie zostaje wpuszczona Wdowa – Balladyna wypiera się matki, ta więc ze złamanym sercem odchodzi w czasie burzy z zamku. Gdy Balladyna orientuje się, że Grabiec ma koronę Lecha, postanawia go zabić. Coraz bardziej dręczą ją wyrzuty sumienia, nie cofa się jednak przed kolejnymi zbrodniami. Zabija Grabca i przejmuje koronę. Następnie przekupuje ludzi złotem i przygotowuje armię, by walczyć z Kirkorem.

W czasie walki Kirkor traci życie. Balladyna, nie chcąc dzielić się władzą z Kostrynem, ofiarowuje mu chleb przekrojony zatrutym nożem. Mężczyzna umiera, a Balladyna zostaje królową. Do jej obowiązków należy wydawanie sądów. Dwukrotnie osądza osobę, która popełniła zbrodnie, jako winną (za otrucie Kostryna i zabójstwo Aliny). Trzecią sprawą jest oskarżenie niewidomej Wdowy, oślepionej podczas burzy. Kobieta skarży się na córkę, jednak gdy słyszy, że karą ma być śmierć, nie chce wydać jej imienia. Na torturach ginie. Balladyna wydaje wyrok na wyrodną córkę, czyli siebie. W tym momencie kobietę zabija piorun.

By sprawdzić swoją znajomość „Balladyny”, kliknij poniżej:

Baśniowość w „Balladynie”

Założeniem Słowackiego było, by “Balladyna” nawiązywała do ludowych baśni. Autor umieścił akcję w okolicach jeziora Gopło, i określił czas baśniowym, czyli bliżej nieokreślonym. Pojawiają się postaci fantastyczne – czyli królowa jeziora Goplana i jej dwaj pomocnicy – Chochlik i Skierka, a później także biały cień, czyli duch Aliny. Świat realny z fantastycznym przenikają się – gdy Goplana zakochuje się w Grabcu, nie chce dopuścić do jego spotkania z Balladyną i posyła swoje sylfy, by wpłynęły na bieg wydarzeń. Chochlik ma sprawić, że Grabiec będzie błądził po lesie i nie spotka się z dziewczyną, a Skierka, by pod przejeżdżającą nieopodal karetą Kirkora załamał się mostek, a później książę dotarł do domu Wdowy i poślubił jej córkę. Pojawiają się też elementy fantastyczne, takie jak korona o magicznej mocy, w której tkwi szczęście i siła narodu polskiego, podarowana Lechowi przez króla-Scytę wracającego z Betlejem, i którą Pustelnik, czyli dawny król Popiel III zakopał w lesie. Mamy też fantastyczne wydarzenia, takie jak przemiana Grabca w płaczącą wierzbę i odlot Goplany z kluczem żurawi do dalekiej krainy, a także naturę wpływającą na wydarzenia, będącą jednym z bohaterów i na końcu wymierzającą głównej bohaterce sprawiedliwość.

Ludowość w „Balladynie”

Dramat “Balladyna”, tak jak wiele dzieł powstałych w romantyzmie, ukazuje fascynację motywami ludowymi. Już na samym początku, kiedy Kirkor pyta Pustelnika o radę, czy wziąć za żonę księżniczkę, Pustelnik odradza mu to, mówiąc, że królewny i królowie są przebiegli niczym ród węża. Poleca Kirkorowi, by ożenił się z dziewczyną z ludu, ubogą i prostą, o czystym sercu. Zgadza się to z opinią romantyków uważających, że to właśnie ludzie żyjący na wsi, blisko natury, właściwie postrzegają prawa moralne, i są bardziej szczerzy i uczciwi. W “Balladynie” ukazana jest okupiona krwią niewinnych ludzi droga Balladyny po władzę oraz cena jej utrzymania. Balladyna zabija swoją siostrę, by zostać żoną Kirkora, a ta zbrodnia pociąga za sobą kolejne. Kobieta, tak jak przepowiadają jej Goplana i Pustelnik, jest dręczona wyrzutami sumienia. Mimo tego dwukrotnie odrzuca możliwość przywrócenia Aliny do życia, gdyż władza jest dla niej ważniejsza niż spokój sumienia. Również natura nie zapomina o jej czynach, a na jej czole pojawia się krwawe znamię świadczące, że kobieta jest morderczynią. W uspokojeniu sumienia Balladynie nie pomaga wmawianie sobie, że inni dokonują gorszych czynów, ani pozbawienie życia wszystkich świadków i każdego, kto mógłby jej odebrać władzę. Gdy kobieta zostaje królową i musi dokonać sądu, trzykrotnie uznaje się winną i ginie, rażona boskim piorunem. Przykład głównej bohaterki pokazuje, że zgodnie z ludową moralnością, każda wina zostanie ukarana, i istnieją takie grzechy, które nie mogą być wybaczone – morderstwo, zdrada, pycha i wyrzeczenie się rodzica.

Charakterystyka Balladyny

Balladynę poznajemy jako córkę Wdowy, która w odróżnieniu od pracowitej i szczerej Aliny, jest samolubna i niechętnie garnie się do pracy. Jako starsza córka jest przez matkę faworyzowana i nazywana “Bladyną”, co odnosi się do jej alabastrowej cery i kłóci z czarnym, czyli złym sercem dziewczyny. Balladyna uważa się za lepszą od innych i sądzi, że należy jej się lepsze życie. Nie chce żyć w biedzie i ciężko pracować. Po ślubie z Kirkorem nakazuje spalenie rodzinnej chaty, a podczas uczty nie przyznaje się do matki, co świadczy o tym, że wstydzi się swojego pochodzenia. Kobieta nie waha się posunąć do kłamstwa i manipulacji – jest ambitna i za wszelką cenę chce osiągnąć upragniony cel, którym początkowo jest bycie panią na zamku, a później pełna władza w królestwie. W trakcie trwania utworu widzimy, jak Balladyna się zmienia, i coraz wyraźniejsze staje się jej okrucieństwo i bezwzględność. Zabija każdego, kto staje jej na drodze – siostrę, posłańca, byłego kochanka, z jej inicjatywy giną także Pustelnik, Kirkor i matka. Na koniec, po objęciu tronu, obiecuje rządzić sprawiedliwie i zmuszona jest trzykrotnie uznać samą siebie winną, co prowadzi do jej śmierci od uderzenia piorunem. Jej zgoda na sprawiedliwe i mądre rządzenie oraz polecenie odnalezienia ciała Kirkora są nielicznymi pozytywnymi czynami bohaterki. Balladyna i Alina ukazane są na zasadzie kontrastu, czyli całkowitych przeciwieństw.

Motywy literackie w „Balladynie”

• Dążenie do władzy
• Bezwzględność i okrucieństwo
• Różne oblicza miłości (szczera, nieszczera, siostrzana, romantyczna, miłość matki)
• Rywalizacja
• Morderstwo i piętno mordercy
• Sprawiedliwość