Cyberbullying – przemoc w internecie

Na skróty:

cyberbullying

Czym jest cyberbullying?

Z cyberprzemocą mamy do czynienia wtedy, gdy jakaś osoba lub grupa osób zamieszcza w internecie treści, które krzywdzą, ośmieszają lub obrażają inną osobę. Inaczej mówiąc, jest to znęcanie się, które jako narzędzie wykorzystuje urządzenia umożliwiające dostęp do internetu – smartfony, tablety, komputery. Tak jak w przypadku przemocy rówieśniczej stosowanej w realnym świecie, ma ona trzy podstawowe cechy. Są to:

  • nierównowaga sił – najczęściej ofiarami przemocy stają się osoby, które w jakiś sposób są słabsze niż sprawcy, np. są niepełnosprawne, słabsze, młodsze, mniej popularne lub samotne bądź wyróżniają się wyglądem, poglądami itp.,
  • intencjonalność – sprawcy działają świadomie, a ich zamiarem jest skrzywdzenie osoby poprzez zamieszczenie na jej temat w sieci obraźliwych komentarzy, zdjęć bądź wysłanie jej niechcianych aroganckich wiadomości),
  • powtarzalność – działania sprawców nie są jednorazowe, lecz trwają jakiś czas.

Zwykle cyberbullying występuje w powiązaniu z przemocą stosowaną w realnym świecie jako dodatkowe narzędzie nękania ofiary. Bardzo rzadko zdarza się, że istnieje samodzielnie, stąd też głównym obszarem działań profilaktyczno-wychowaczych powinna być ogólna przemoc rówieśnicza. 

Cechy cyberprzemocy

Cyberbullying jest powszechnym i bardzo groźnym zjawiskiem. Okazuje się, że zetknęło się z nim 40% uczniów. Grupą bardziej narażoną na ataki są dziewczyny – padają one ofiarą dwa razy częściej niż chłopcy. Co ważne, z wiekiem zagrożenie wzrasta – w wieku 15 lat jest dwa razy większe niż w wieku 11 lat. Do głównych cech cybeprzemocy należą:

  • Ciągły kontakt – życie w wirtualnym świecie toczy się 24 godziny na dobę i 7 dni w tygodniu. Sprawcy bullyingu nie muszą czekać na swoją ofiarę – działają, kiedy chcą.
  • Szeroki zasięg – internet umożliwia szybkie dzielenie się treściami z szerokim gronem odbiorców, co powoduje, że usunięcie zamieszczonego filmu lub zdjęcia krążącego pomiędzy użytkownikami staje się praktycznie niemożliwe.
  • Zwiększone zaangażowanie użytkowników – dalsze udostępnienie treści obrażających lub poniżających, każde polubienie lub prześmiewczy komentarz sprawiają, że grono sprawców się powiększa.
  • Anonimowość – dla sprawców zachęcające może być przekonanie, że ukrywają swoją tożsamość, co pozwoli im uniknąć konsekwencji.
  • Zwiększona presja – dla nastolatków bardzo istotne jest budowanie swojego wizeruku w sieci. Życie wirtualne w znacznej mierze przeniosło się do Internetu, stąd poniżające zdjęcia i filmy zamieszczone w sieci czy obraźliwe komentarze mogą wzmacniać poczucie wykluczenia młodego człowieka.
  • Dostęp do dowodów – z drugiej strony o wiele łatwiej niż w przypadku bullyingu mającego miejsce w realnym świecie udokumentować działania sprawców – wystarczą zrzuty ekranu, zachowanie komentarzy, wiadomości, zdjęć czy filmów.

Jakie formy może przybierać cyberprzemoc?

Poprzez wiadomości e-mail bądź komunikatory internetowe nastolatkowie mogą przesyłać obraźliwe wiadomości, groźby i wyzwiska. Czasami wiadomości te wysyłane są niezwykle często i sprawiają, że ofiara czuje się osaczona – wówczas możemy mówić o stalkingu, który definiowany jest jako „złośliwe i powtarzające się nagabywanie, naprzykrzanie się czy prześladowanie zagrażające czyjemuś bezpieczeństwu”.

Dużym problemem jest zamieszczanie zdjęć i filmów ukazujących ofiarę bez jej zgody. Często obrazy te nagrane są w ukryciu, np. podczas przebierania się, zajęć wychowania fizycznego lub korzystania z toalety. Pojawia się także kradzież tożsamości – podszywanie się w internecie pod inną osobę bądź przejęcie jej poczty elektronicznej i kont mediów społecznościowych, a następnie wykorzystanie ich w sposób ośmieszający.

Do cyberprzemocy zalicza się także manipulacja – nakłanianie dzieci i młodzieży do przesłania lub zamieszczenia w internecie treści (np. rozebranych zdjęć), które mogą później zostać upublicznione lub wykorzystane do szantażu. Wśród działań należących do cyberprzemocy należy wymienić również wykluczenie i dyskryminację, które odbywają się na takich samych zasadach jak w realnym życiu, oraz tworzenie kompromitujących i ośmieszających materiałów – stron, zdjęć, nagrań i materiałów.

Poniżej znaleźć możesz słowniczek z aktywnościami typowymi dla cyberbullyingu, wraz z angielskimi odpowiednikami ich nazw:

  • Flaming – agresywna wymiana zdań, np. na forum.
  • Prześladowanie (harrasment) – regularne przesyłanie agresywnych wiadomości.
  • Śledzenie (cyberstalking) – śledzenie aktywności online danej osoby i wysyłanie jej wiadomości (charakterystyczne dla porzuconych dziewczyn lub chłopaków).
  • Wykluczenie (exclusion) – celowe zignorowanie zaproszenia osoby, usunięcie jej z grona znajomych lub niedopuszczenie do grupy – w celu upokorzenia.
  • Kradzież tożsamości (impersonation) – przejęcie czyichś kont poczty elektronicznej bądź mediów społecznościowych i podszywanie się pod osobę.
  • Upublicznienie tajemnic (outing) – dalsze przesłanie pozyskanych nielegalnie prywatnych wiadomości, zdjęć, filmów.
  • Happy slapping – prowokowanie osoby, nagrywanie jej reakcji i późniejsze zamieszczenie materiałów w sieci.
  • Agresja techniczna – celowe niszczenie urządzeń telekomunikacyjnych ofiary.

Cyberbullying a prawo

Sam fakt stosowania cyberprzemocy w polskim prawie nie jest ujęty jako przestępstwo, jednak poszczególne działania sprawców cyberprzemocy mogą być karalne. Są to przede wszystkim groźby karalne, uporczywe nękanie (stalking), zniesławienie, zniewaga i przestępstwa przeciwko ochronie informacji, a także bezprawne użycie wizerunku. Więcej informacji można znaleźć tutaj.

Warto również wspomnieć o mowie nienawiści, która często pojawia się w wypowiedziach sprawców bullyingu. Definiowana jest ona jako przejaw nietolerancji, dyskryminacji, rasizmu lub ksenofobii. Zwykle dotyczy gróźb i nawoływania do nienawiści wobec osób odróżniających się, np. innej narodowości, religii, pochodzenia etnicznego czy orientacji seksualnej.

cyberbullying-w-szkole

Zapobieganie cyberprzemocy w szkole

Przeciwdziałanie wszelkim formom przemocy jest zadaniem statutowym szkół. Każda placówka powinna zagwarantować swoim podopiecznym prawo do bezpieczeństwa i komfortowych warunków nauki. W szkołach powinien zostać opracowany plan przeciwdziałania bullyingowi (w tym cyberprzemocy). Więcej o tworzeniu takiego dokumentu można przeczytać tutaj. Warto zwrócić uwagę, że cyberprzemoc coraz częściej dotyka także nauczycieli i pracowników obsługi – stają się oni obiektem ataków  zarówno ze strony uczniów, jak ich rodziców. Ważne jest, aby szkoły jasno dały do zrozumienia, że zastraszanie uczniów i pracowników jest nie do przyjęcia. 

W prewencji cyberprzemocy szkoły powinny kłaść nacisk na edukację – zarówno uczniów i nauczycieli, jak i rodziców. Dowiedziono, że najlepszym rozwiązaniem problemu cyberprzemocy jest współpraca całej społeczności szkolnej i systematyczne monitorowanie efektów podjętych działań. Istotne jest organizowanie szkoleń dla nauczycieli, zajęć edukacyjnych dla uczniów oraz spotkań pedagogizacyjnych dla rodziców, poruszających następujące kwestie:

  • chronienie swojej prywatności w świecie wirtualnym,
  • zabezpieczenia prywatności profili mediów społecznościowych,
  • akceptowanie i blokowanie znajomych na portalach społecznościowych,
  • budowanie pozytywnego wizerunku w sieci,
  • rodzaje i przeznaczenie platform społecznościowych,
  • racjonalna ocena treści zamieszczanych w internecie,
  • odpowiedzialność karna związana z aktywnością w sieci,
  • dobre praktyki związane z używaniem haseł i publicznych komputerów,
  • sposoby zabiezpieczania sprzętu przed dostępem niepowołanych osób,
  • oprogramowanie antywirusowe,
  • zapisywanie dowodów cyberprzemocy – zrzuty ekranu, zapisywanie plików na różnego rodzaju nośnikach pamięci.

Nauczyciele powinni uczyć, jak dzieci i młodzież mogą bezpiecznie i odpowiedzialnie korzystać z internetu, a także wspierać rodziców w kwestii edukowania dzieci w tym kierunku. Pozytywna atmosfera i świadomość zagrożeń, jakie niesie ze sobą użytkowanie internetu, są podstawą do efektywnej współpracy pomiędzy domem a szkołą. Również regularne poruszanie tematów tolerancji i szacunku prowadzi do zrozumienia przez uczniów, że ludzie się między sobą różnią pod wieloma względami: wyglądem, stanem zdrowia, sposobem mówienia, światopoglądem, pochodzeniem, orientacją, stanem posiadania i wieloma innymi aspektami, co nie jest powodem do stosowania przemocy.

Mój uczeń jest ofiarą cyberprzemocy – co mam zrobić?

Pierwszym działaniem każdego nauczyciela bądź innego pracownika szkoły jest upewnienie się, że dziecko, które zgłasza fakt bycia ofiarą cybebullyingu, jest bezpieczne. Należy zapewnić je, że nie jest niczemu winne, a sprawcy sami odpowiadają za swoje czyny. Istotne jest również zapewnienie, że postąpiło dobrze, zgłaszając fakt przemocy.

Następnie należy przyjrzeć się sytuacji i ustalić, kto dopuścił się nękania oraz w jaki sposób to zrobił. Konieczne jest zebranie dowodów w postaci ściągnięcia nagrań lub zdjęć, bądź wykonania zrzutów ekranu z obrażającymi komentarzami lub wiadomościami. Po zachowaniu dowodów należy, jeśli to możliwe, usunąć je z sieci. W przypadku portali społecznościowych można skorzystać z funkcji usuwania lub zgłaszania treści, w przypadku forów i innych stron konieczne może być zwrócenie się do moderatora.

Następnie należy opracować odpowiednią strategię reakcji, uważnie wsłuchując się w opinię osoby, która doświadczyła cyberprzemocy. Konieczne jest przeprowadzenie interwencyjnych rozmów ze wszystkimi stronami zdarzenia (ofiarą, sprawcami, świadkami, osobami które polubiły lub udostępniły ubliżające treści). Potrzebne może być powiadomienie rodziców sprawców i zapoznanie ich z sytuacją, a także zaproponowanie im przeszkolenia w zakresie korzystania rozsądnego i odpowiedzialnego korzystania z internetu oraz wsparcia w kontroli działań dziecka. Rodziców poszkodowanego ucznia należy poinformować o im przysługujących środkach prawnych.

Jeśli uczeń, który doświadczył przemocy, znajduje się w złym stanie psychicznym, należy objąć go pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Ponadto konieczne jest stałe monitorowanie sytuacji i upewnianie się, że dalsze akty przemocy w internecie nie mają miejsca. Wnioski z zajścia należy przemyśleć i przedyskutować w gronie pedagogicznym, gdyż wystąpienie cyberprzemocy jest problemem całej społeczności szkolnej. Należy uaktualnić regulaminy zachowania, wdrożyć plany naprawcze, zorganizować szkolenie dla personelu, zwracać większą uwagę na język, jakim posługują się uczniowie oraz przeprowadzić zajęcia profilaktyczne.

Cyberbullying-jak-przeciwdzialac

Jestem ofiarą cyberbullyingu – co robić?

Jeśli jesteś ofiarą cyberprzemocy, przede wszystkim nie próbuj odwetu. Często działania spraców nastawione są na prowokację. Pamiętaj, by nie dać się wciągnąć w ich grę. Ty nie jesteś niczemu winien, każdy jest odpowiedzialny za swoje działania i nic nie usprawiedliwia aktów przemocy.

Zamiast odwetu postaraj się zachować dowody – zrób screeny uwłaczających wiadomości i komentarzy, zachowaj obraz strony z obraźliwymi wypowiedziami, ściągnij zdjęcia bądź filmy mające na celu cię ośmieszyć. Jeśli materiał jest udostępniony poprzez media społecznościowe, postaraj się zachować także informacje o osobach, które udostępniły lub polubiły zamieszczone treści.

Powiedz, o tym co się dzieje, komuś zaufanemu. Może to być osoba z rodziny, pedagog lub psycholog szkolny, wychowawca lub nauczyciel. Wspólnie zastanówcie się, co można zrobić. Jeśli nie masz osoby, z którą mógłbyś porozmawiać, możesz skorzystać z telefonu zaufania dla dzieci i młodzieży 0 116 111, Dziecięcego Telefonu Zaufania Rzecznika Praw Dziecka 0800 12 12 12 oraz pomocy Fundacji Zobacz… Jestem bądź Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę).

Kolejnym krokiem jest usunięcie obraźliwych treści z internetu. W przypadku portali społecznościowych możesz skorzystać z funkcji usuwania lub zgłaszania, w przypadku forów i innych stron konieczne może być zwrócenie się do moderatora. Pamiętaj też, że wg europejskich przepisów o ochronie danych osobowych masz prawo do bycia zapomnianym – tutaj znajdziesz formularz służący do wysłania prośby o usunięcie twoich danych z wyników wyszukiwania w Google.

Pamiętaj o podejmowaniu kroków służących ochronie twojej prywatności w sieci:

  • stosuj silne hasła znane tylko tobie i regularnie je zmieniaj,
  • ustaw swoje profile jako prywatne,
  • akceptuj jako znajomych tylko osoby znane i godne zaufania,
  • blokuj i zgłaszaj osoby stosujące cyberprzemoc,
  • przed udostępnieniem treści zastanów się, czy są do tego odpowiednie.

Jeśli czujesz, że cyberprzemoc poważnie wpłynęła na twoje zdrowie psychiczne, doświadczasz stanów lękowych, masz kłopoty ze snem, nasilające się bóle głowy lub brzucha bądź jakiekolwiek inne objawy wywołane stresem z powodu cyberbullyingu, powiedz o tym rodzicom i zgłoś się po pomoc do psychologa lub pedagoga.

Moje dziecko jest ofiarą cyberprzemocy

Sygnały, które mogą świadczyć o tym, że dziecko jest ofiarą cyberprzemocy, zwykle dotyczą zmiany przyzwyczajeń dotyczących korzystania z internetu. Dowiedz się, jak rozpoznać, że dziecko jest ofiarą przemocy rówieśniczej oraz zwróć uwagę na następujące zachowania mogące być efektem cyberprzemocy:

  • twoje dziecko nagle przestaje korzystać z ulubionych stron, gier lub aplikacji,
  • wykazuje niepokój, gdy otrzymuje wiadomości drogą elektroniczną,
  • nagle spędza cały swój czas, korzystając z internetu,
  • ukrywa swoją aktywność w sieci,
  • wykazuje niepokój, gdy nie może korzystać z urządzeń elektronicznych.

Porozmawiaj ze swoim dzieckiem, wykazując się spokojem, zrozumieniem i empatią. Nie narzucaj mu swojego rozwiązania sytuacji, lecz wspólnie przemyślcie, co należy zrobić. Warto poinformować nauczyciela, by mógł odpowiednio zareagować. Jeśli działania sprawców obejmują groźby bądź inne czyny karalne, np. nawoływanie do przemocy czy rozpowszechnianie nagich zdjęć, należy sprawę zgłosić na policję. Warto skorzystać również z telefonu pomocy dla rodziców i nauczycieli 800 100 100.

Zadaniem każdego rodzica w społeczeństwie cyfrowym jest uświadamianie dzieciom konieczności odpowiedzialnego korzystania z sieci internetowej. Uświadom dziecko o ryzyku związanym z poznawaniem nowych osób za pomocą internetu, o ustawieniach prywatności profili w mediach społecznościowych oraz rozsądnym dzieleniu się informacjami osobistymi. Upewnij się, że dziecko wie, jak zablokować agresywne osoby i  wie, do kogo się zwrócić po pomoc w razie skierowanego w nie cyberbullyingu.

Przydatne linki

Opracowano z pomocą:
anti-bullyingalliance.org.uk, infor.pl, cyfrowobezpieczni.pl, nik.gov.pl