Treść i zakres wyrazu

Każdy wyraz ma swoje znaczenie. By je określić, posługujemy się terminami treść i zakres – pozwalają nam one ocenić, jaki jest dany element i czym różni się od innych, a także ile elementów znajduje się pod tą nazwą.

Treść wyrazu

Treść wyrazu to zespół cech przedmiotów, zwierząt, ludzi itp. nazywanych przez ten wyraz, które pozwalają odróżnić je od innych przedmiotów, zwierząt, ludzi itp. Treść może być bogatsza (wtedy zakres jest uboższy) i uboższa (wówczas zakres jest bogatszy).

Słowo Ślązak jest bogatsze treściowo od słowa Polak, ponieważ zawiera w sobie zarówno bycie obywatelem Polski jak i mieszkanie na Śląsku. Słowo bernardyn jest bogatsze treściowo od słowa pies, bo zawiera w sobie nie tylko bycie psem, ale też cechy rasy bernardyna. Słowo kościół jest bogatsze treściowo od słowa budynek, ponieważ jest nie tylko budynkiem, ale i świątynią.

• Treść słowa blondynka zawiera w sobie dwie cechy – płeć żeńską oraz jasny kolor włosów.
• Treść słowa jamnik zawiera w sobie psa i wygląd rasy – m. in. długi tułów, krótkie łapy.
• Treść słowa ojciec zawiera w sobie bycie mężczyzną i posiadanie potomstwa.

Zakres wyrazu

Jest to zbiór wszystkich elementów nazywanych danym wyrazem. Przykładowo słowo Europejczyk obejmuje swoim zakresem Polaków, Niemców, Czechów, Słowaków, Hiszpanów, Anglików, Francuzów, Greków, Portugalczyków i wiele innych nacji, jest zatem bogate treściowo. Słowo Polak obejmuje tylko Polaków, ma zatem uboższy zakres niż słowo Europejczyk.

• Zakresy wyrazów mogą być całkowicie identyczne i się pokrywać. Wyrazy matka – rodzicielka, helikopter – śmigłowiec,  mąż – małżonek, ostrężyna – jeżyna, omasta – okrasa mają dokładnie to samo znaczenie, więc zakresy są takie same.
• Zakresy wyrazów mogą się pokrywać tylko częściowo. Np. warzywo – pomidor (nie każde warzywo to pomidor, słowo pomidor więc ma węższy zakres), ukochana – narzeczona (nie każda ukochana jest narzeczoną), budowla – most (nie każda budowla to most), instrument – trąbka (nie każdy instrument to trąbka), owad – biedronka (nie każdy owad to biedronka).
• Zakresy mogą być zupełnie różne i nie pokrywać się wcale. Przykłady: Anglik – kalarepa, ważka – wieża, mąż – małż, rzecz – rzeka, morze – może, zupa – zapał, kot – stoper.

Ścisły związek pomiędzy treścią i zakresem wyrazu

Pomiędzy treścią i zakresem wyrazu istnieje bardzo ścisły i logiczny związek. Najkrócej mówiąc, im bogatsza treść wyrazu, tym uboższy jest jego zakres i odwrotnie: im bogatszy zakres, tym uboższa treść.

• Twórca – malarz. Twórca – uboższa treść, bogatszy zakres. Malarz – bogatsza treść, uboższy zakres.
  Słowo malarz ma bogatszą treść, ponieważ oznacza kogoś, kto tworzy, a przy tym potrafi malować obrazy. Każdy malarz to twórca. Zakres słowa malarz jest jednak uboższy, ponieważ twórcą nazwiemy wiele osób (malarz, rzeźbiarz, budowniczy, architekt, kucharz itp.), a malarzem – tylko osobę posługującą się farbami.
• Orzeł – ptak. Orzeł – bogatsza treść, uboższy zakres. Ptak – uboższa treść, bogatszy zakres.
  Słowo orzeł ma bogatszą treść – oprócz bycia ptakiem wiemy też, że jest duży, drapieżny, ma zakrzywiony dziób i nazywamy go królem ptaków. Słowo ptak ma uboższą treść – oznacza po prostu latające zwierzę. Jednak mniej ptaków nazwiemy orłem, bo jaskółka, kos i sójka są ptakami, ale nie orłami – stąd słowo orzeł ma mniejszy zakres niż słowo ptak.
• Kot – zwierzę. Kot – bogatsza treść, uboższy zakres. Zwierzę – uboższa treść, bogatszy zakres.
  Słowo zwierzę ma bogaty zakres (wiele elementów nazwiemy zwierzęciem – koty, psy, chomiki, muflony, dziki, jelenie itp.). Nie każde zwierzę to kot – stąd słowo kot ma zakres uboższy. Jednak treść słowa kot jest bogatsza niż słowa zwierzę – kot oprócz bycia zwierzęciem, zawiera w sobie cechy takie jak zwinność, charakterystyczny kształt głowy i oczy, mruczenie itp.

Bogatszy zakres uboższa treść	Uboższy zakres bogatsza treść
kobieta	nauczycielka
sportowiec	siatkarz
rzeka	Nil
kosmetyk	szminka
warzywo	brukselka
zwierzę	krokodyl
stolica	Ateny
miasto	Pszczyna
owad	pszczoła

Zobacz również: