Zemsta

By przeczytać streszczenie szczegółowe „Zemsty”, kliknij poniżej:

„Zemsta” – najważniejsze informacje

Autor – Aleksander Fredro
Data prapremiery – 1834 (Lwów)
Rok wydania – 1838
Epoka – romantyzm

Geneza „Zemsty”

Inspirację do napisania “Zemsty” znalazł w prawdziwej historii. Gdy kilka lat wcześniej ożenił się z hrabianką Zofią Skarbkową (z domu: Jabłonowską), w posagu wniosła ona do małżeństwa zamek Kamieniec w Odrzykoniu. Pisarz znalazł dokument mówiący o historii sporu jego dawnych właścicieli. Dwieście lat wcześniej Piotr Firlej mieszkał w zamku dolnym i stale dokuczał Janowi Skotnickiemu, zajmującemu zamek górny. Mężczyźni spierali się m.in. o wycięcie drzew i o to, kto może korzystać ze studni, ale prawdziwa awantura wybuchła, gdy Skotnicki w odwecie ustawił rynny tak, by zalewały dziedziniec sąsiada. Ich długotrwały spór znalazł swój finał w sądzie, ale zgoda nastąpiła dopiero po ślubie Mikołaja Firleja i Zofii Skotnickiej – czyli dzieci skłóconych rodzin.

„Zemsta” – rodzaj i gatunek literacki

Rodzaj literacki – dramat (utwór przeznaczony do wystawienia na scenie, podzielony na akty i sceny, zawierający tekst główny i poboczny).
Gatunek literacki – komedia (dzieło o pogodnej tematyce, żywej akcji i szczęśliwym zakończeniu, mające za pomocą komizmu rozbawić widza).

„Zemsta” – bohaterowie

Cześnik Raptusiewicz – wuj Klary, właściciel jednej połowy zamku
Rejent Milczek – ojciec Wacława, posiadacz drugiej połowy zamku
Wacław – syn Milczka zakochany w Klarze
Klara – bratanica Cześnika zakochana w Wacławie
Podstolina – opiekunka Klary, w młodości miała romans z Wacławem
Papkin – szlachcic na utrzymaniu Cześnika, zakochany w Klarze
Dyndalski, Śmigalski, Perełka – pracownicy Cześnika

„Zemsta” – streszczenie w pigułce

Cześnik Maciej Raptusiewicz i Rejent Milczek są nienawidzącymi się właścicielami dwóch połów zamku. Kiedy Rejent próbuje naprawić mur graniczny, Cześnik wścieka się i upiera, że mur pozostanie taki, jakim go kupiono. Jego porywczość doprowadza do bójki pomiędzy robotnikami wynajętymi przez Milczka a pracownikami Cześnika.

Cześnik planuje poślubienie Podstoliny – opiekunki jego bratanicy Klary. Z oświadczynami, jako że sam jest nieśmiały, posyła do niej wygadanego Papkina – szlachcica, z którym go łączą jakieś dawne sprawy, i który musi wypełniać jego polecenia. Podstolina zgadza się na ślub z Cześnikiem, ale bez entuzjazmu.

W międzyczasie okazuje się, że syn Milczka Wacław i bratanica Cześnika Klara są w sobie zakochani. Nie mają odwagi się ujawnić, bojąc się gniewu ojca i wuja. Sytuacja komplikuje się, gdy po bójce pod murem Wacław podaje się za komisarza Rejenta i oddaje się Papkinowi w niewolę. Tchórzliwy Papkin cieszy się z jeńca i ma nadzieję, że w nagrodę Cześnik ofiaruje mu rękę Klary, ponieważ od dawna się w niej podkochuje. Klara, widząc Wacława, wpada na pomysł, że jeśli Podstolina polubi Wacława, jako narzeczona Cześnika będzie mogła wstawić się za młodymi.

Gdy dochodzi do spotkania Podstoliny i Wacława, okazuje się, że w przeszłości mieli ze sobą romans. Wacław podawał się za księcia Radosława i uwiódł Podstolinę. Teraz swoje zachowanie zrzuca na błędy młodości. Podstolina jednak nadal jest zainteresowana młodzieńcem. Nadejście Klary wywołuje popłoch dwojga dawnych kochanków. Papkin wyznaje Klarze miłość, posługując się charakterystycznym dla niego kwiecistym i komicznym językiem. Dziewczyna jednak postanawia sobie z niego nieco zażartować i stawia mu trzy warunki, których Papkin nie jest w stanie wypełnić: milczenie przez pół roku, przeżycie roku i sześciu dni o chlebie i wodzie oraz zdobycie dla niej krokodyla.

Po bójce Rejent spisuje zeznania wynajętych przez niego mularzy i tak nimi manipuluje, że przyznają, że zostali mocno pobici, choć nie jest to prawdą. Milczek ma nadzieję, że te zeznania zaszkodzą sąsiadowi. Chce też zrobić mu na złość i zapobiec ożenkowi Cześnika z Podstoliną. W tym celu spisuje z nią kontrakt małżeński, według którego kobieta poślubi jego syna Wacława. Kontrakt zawiera informację, że ta strona, która zerwie umowę, będzie musiała zapłacić sto tysięcy.

Gdy Wacław dowiaduje się, że ojciec zmusza go do ślubu z Podstoliną, jest załamany. Próby przekonania ojca, że kocha tylko Klarę, nie zdają się na nic – Rejent, by dopiec Cześnikowi, skłonny jest poświęcić szczęście własnego syna. W międzyczasie Milczka odwiedza Papkin przekazujący, że Cześnik wyzywa go na pojedynek. Dowiaduje się o planach ślubu Podstoliny z Wacławem i boi gniewu swojego przełożonego. Papkin później martwi się, że Rejent zatruł wino, którym go poczęstował, i spisuje swój testament.

W międzyczasie Cześnik dowiaduje się o niecnych planach Milczka i postanawia zapobiec ożenkowi Podstoliny z Wacławem. Dyktuje swojemu słudze Dyndalskiemu list i stara się, by brzmiał on, jakby pisała go Klara. Zamierza w ten sposób zwabić młodzieńca. Gdy Wacław pojawia się, Cześnik zmusza go do natychmiastowego poślubienia Klary, co młodym jest bardzo na rękę. Dochodzi do ślubu. Rejent, widząc, że jego plany spełzły na niczym, godzi się z Cześnikiem. Pomaga w tym fakt, iż okazuje się, że Klara otrzyma duży spadek, którym do tej pory zarządzała Podstolina. Z pieniędzy tych zostanie spłacona grzywna Wacława za złamanie warunków kontraktu.

By sprawdzić swoją znajomość „Zemsty”, kliknij poniżej:

„Zemsta” – test z odpowiedziami

Komizm w „Zemście”

Komizm jest to efekt, który wywołuje śmiech widza, i może zostać uzyskany na trzy sposoby – poprzez przedstawienie zabawnej sytuacji, postaci lub zabawę językiem. W taki właśnie sposób możemy wyróżnić trzy jego rodzaje.

Komizm sytuacyjny polega na zabawnym ukazaniu jakiejś sytuacji. W “Zemście” dwie połowy zamku zajmują nienawidzący się Cześnik i Rejent, co prowadzi do wielu zabawnych scen. Najlepszymi przykładami komizmu sytuacyjnego są sceny, w których Papkin oświadcza się Klarze, a ona stawia mu warunki, przesłuchanie mularzy przez Rejenta, Papkin odczytujący Klarze swój testament i dyktowanie przez Cześnika listu (gdy stara się brzmieć jak Klara, ale wtrąca co chwilę swoje powiedzenie “mocium panie”).
Komizm językowy z kolei to zabawny sposób wypowiadania się bohaterów, ich charakterystyczne powiedzonka, a także przejęzyczenia czy wywołujące śmiech gry słowne. Świetnym przykładem są więc “mocium panie” Cześnika i zdrobnienia stosowane przez Rejenta, a także kwiecisty i podniosły sposób wypowiadania się przez Papkina.
Komizm postaci polega on na zabawnym przedstawieniu bohatera. Może to być dziwaczny ubiór i sposób bycia, jak w przypadku Papkina, bądź wyolbrzymienie wad lub zestawienie całkowicie różnych postaci, tak jak w przypadku Cześnika i Rejenta.

Uniwersalny charakter „Zemsty”

“Zemsta” jest komedią o wydźwięku uniwersalnym. Oznacza to, że poruszane w niej tematy są aktualne pomimo upływu czasu. Aleksander Fredro poprzez postaci dwóch zacietrzewionych szlachciców w karykaturalny sposób ukazał wady ludzkie, takie jak pieniactwo, zawziętość, mściwość, skłonność do zwady i egoizm. Konflikt sąsiedzki to również często przewijająca się historia w życiu wielu rodzin, skutkująca zniszczeniem relacji między ludźmi. Warto też pamiętać o zakończeniu “Zemsty” i jej przesłaniu – tylko na wartościach takich jak zgoda i miłość można budować szczęśliwe życie, i tylko one zdolne są, by przeciwstawić się temu, co rujnuje spokój i harmonię.

Kontrastowe zestawienie Cześnika i Rejenta

Dwaj główni bohaterowie „Zemsty” noszą nazwiska znaczące, wskazujące na ich cechy charakteru. Cześnik Maciej Raptusiewicz (energiczny, gwałtowny i raptowny) i Rejent Milczek (skryty i małomówny) są swoimi całkowitymi przeciwieństwami, nie tylko jeśli chodzi o wygląd, ale i cechy charakteru. Cześnik jest gwałtownym i energicznym szczerym cholerykiem o tęgiej i wysokiej sylwetce, zaś Milczek, drobny i pochylony, by sprawiać wrażenie pobożnego i uniżonego, jest skryty, obłudny i bezwzględny. Zobacz też: Charakterystyka porównawcza Cześnika i Rejenta

Relacje pomiędzy Rejentem a jego synem Wacławem – ojciec, by dopiec Cześnikowi, skłonny jest poświęcić szczęście syna i zmusić go do ożenienia się z Podstoliną, kobietą, której nie kocha. Co więcej, na wypadek protestów Wacława podpisuje kontrakt, którego zerwanie ma kosztować sto tysięcy. Rejent jest bezwzględny, zaś swoje decyzje uzasadnia słowami: „Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba”.

Wątek miłosny komedii – Wacław i Klara muszą ukrywać swoją miłość. Mężczyzna na początku komedii sugeruje wspólną ucieczkę i małżeństwo, na co dziewczyna nie chce się zgodzić, by nie okryć się hańbą. W końcu młodym udaje się pobrać za sprawą Cześnika, szukającego zemsty na Rejencie.

Motywy literackie

Spór o zamek, kłótnie sąsiedzkie
Zemsta, złośliwości
Miłość napotykająca przeszkody (Wacław i Klara)
Szlachta polska i sarmatyzm
Walka, pojedynek